بررسی نظریۀ کلی‌ها در نمط چهارم اشارات و تنبیهات

ابن‌سینا در نمط چهارم اشارات می‌کوشد تا از طریق معنای مشترکِ مصادیقِ یک نوع، موجودی مجرد را درون مصادیق مادی به اثبات برساند. رابطۀ کلی‌ و مصادیقش در آثار ابن‌سینا اغلب به صورت رابطۀ پدران و پسران مطرح شده‌است؛ امّا عبارات نمط چهارم اشارات به گونه‌ای است که گویا رابطۀ کلی و مصادیقش همچون رابطۀ پدر واحد و پسران کثیر است. مقالۀ پیش رو در پی حل این تعارض است. در پایان خواهیم‌دید که استدلال ابن‌سینا ناظر به بحث هستی‌شناسی است و می‌تواند وجود کلی را در خارج اثبات کند ولی تجرد آن را اثبات‌نمی‌کند؛ زیرا ممکن است حضور کلی در خارج به‌صورت منتشر در زمان و مکان باشد. چنین موضعی موجب تقویت نظریۀ واقع‌گروی است ولی بر نظریۀ رجل همدانی در باب کلی‌ها، یعنی پدر واحد و فرزندان کثیر نیز صحه می‌‌گذارد؛ نظریه‌‌ای که نیازمند اصلاح و بازسازی است. در این مقاله کوشیده‌ایم تا به‌روش تاریخی از تمامی شروح و تعلیقات اشارات و تنبیهات بهره‌ببریم و به‌روش عقلی آن‌ها را ارزیابی کنیم تا در نهایت به‌ دیدگاهی کم‌اشکال‌تر نائل‌آییم.

an analysis of universals in the fourth chapter of ibn sīnā’s pointers and remarks (al ishārāt wa al tanbīhāt)

in the fourth chapter of pointers and remarks (al ishārāt wa al tanbīhāt), avicenna draws conclusions from the univocality of extension within a certain category, positing the existence of an immaterial entity alongside materialistic extensions. avicenna’s treatment of the relationship between universals and their extensions often resembles the familial bond between fathers and sons (plurality within plurality). however, in the fourth chapter of pointers and remarks, he introduces a novel model akin to the relationship between a single father and his sons (unity within plurality). by examining interpretations and comments on pointers and remarks, we delve into this conceptual tension. while avicenna’s argument establishes the existence of universals in the external world, it falls short of proving their immaterial nature. his perspective aligns with realism, yet it also echoes hamedani man (al rajul al hamidānī)’s stance on universals—a viewpoint that necessitates reform and reconstruction. employing a historical approach, we critically assess these ideas to arrive at a more coherent perspective.