تامّلات نقّادانه در تقسیمات صفات الهی به «ثبوتی سلبی» و «ذاتی فعلی» و ارائه‌ی طرح تلفیقی

از میان تقسیمات متنوّع اوصاف الهی، دو تقسیم ثنائی «ثبوتی سلبی» و «ذاتی فعلی» در آثار اندیشمندان امامیه، تبلور بیشتری داشته است. نگاه  اوّل که ریشه در آثار اهل سنّت دارد، بر یک تحلیل ساده ی عقلی مبتنی است. این تقسیم از حیث مصداق یابی واجد ابهاماتی است؛ از جمله تعداد و مصادیق هر دسته از صفات، ارجاع یکی از اقسام به دیگری و تسرّی آن از ذات به افعال الهی. امَا تقسیم «ذاتی فعلی» بنابر منابع موجود، توسّط محدّثان امامیه طرح شده، هم ایشان در تبیین ملاک تمایز و مصادیق آن کوشیده اند. تقسیم اخیر جامع صفات وجودی خداوند است و ظاهراً تنها نقطه ضعف آن، عدم شمول بر صفات تنزیهی ایزد یکتا است. بنابراین به نظر می رسد، تلفیق دو تقسیم پیشین، رافع مجموع ایرادات یادشده باشد؛ چنان که علّامه حسینی تهرانی، اوصاف الهی را به چهار دسته ی «ثبوتیِ ذاتی»، «ثبوتیِ فعلی»، «سلبیِ ذاتی» و «سلبیِ فعلی» تقسیم کرده است.

Some Critical Reflections on the Division of Divine Attributesinto “PositiveNegative” and “EssentialActive”

Among the various divisions of divine attributes, the dual divisions “positivenegative” and “essentialactive” are emphasized in the works of Imami thinkers. The first division, rooted in Sunni works, is based on simple rational analysis, but this division is somehow ambiguous: it is not precisely obvious what the instantiations and the number of the two attributes, positive and negative are. The division “essentialactive”, according to the available sources, was proposed by the Imami narrators. They tried to explain the criterion of the distinction and instances of it. This latter division is a comprehensive division of God’s existential attributes, and its only weakness is the exclusion of the purifying attributes of God. Therefore, it seems that the combination of the two divisions solves the problem; Allameh Hashem Hosseini Tehrani divided divine attributes into four categories: “essentially positive”, “actively positive”, “essentially negative” and “actively negative”.