بررسی و مقایسه آرای ارسطو و فارابی در مسئله خطای حسّی

در فلسفه ارسطو و فارابی معرفت از حواسّ آغاز می‌گردد. این رویکرد به اکتسابِ معرفت، با دو چالش مطرح شده توسّط سوفیزم دربابِ ادراکاتِ حسّی _ یعنی «خطای حسّ» و «تفسیرهای متعارض از ادراکاتِ حسّی»_ مواجه می‌شود. ارسطو با تقسیمِ محسوسات به «مختصّ» و «مشترک» و طرحِ مفهوم «شرایط متعادل» و همچنین با طرح دوگانه‌ی «نمود» و «ادراک» تلاش می‌کند به این دو مسئله پاسخ دهد. فارابی نسبت به چالش دوّم موضِعی اتّخاذ نکرده است امّا در بابِ چالش اوّل با تقسیم یقین به «تامّ» و «غیرتامّ» راهکار متفاوتی را ترسیم می‌کند. از منظرِ وی یقینِ ناشی از «ادراکاتِ حسّی» یقین غیرتامّ است و با پایبندی به شرایط سه‌گانه‌ای، می‌توان به یقین‌های حاصل از شهودِ حسّی پایبند بود. به نظر می رسد هیچ‌یک از دو راهکارِ این دو متفکّر در حلّ مسئله خطای حسّی تامّ نیست؛ امّا راهکار ارسطو در تبیین مسئله، قابل دفاع‌تر از نظر فارابی است.

A Comparative Study of Aristotle and Fārābī’s Views on Illusion

In Aristotle and Fārābī’s philosophy, knowledge begins with sense perceptions. This approach to the acquisition of knowledge faces two challenges posed by Sufism, “illusion” and the “the conflicting interpretations of sense perceptions”. Aristotle tries to answer these two questions by dividing sense perceptions into “specific” and “common” ones and proposing the concept of “balanced conditions”, and the duality of “appearance” and “perception”. Fārābī has not taken a position on the second challenge, but he draws a different approach to the first challenge by dividing the certainty into “complete certainty” and “incomplete certainty”. In his view, certainty arising from “sense perceptions” is an incomplete one, and by adhering to the three conditions, one can adhere to the certainties of sense intuition. It seems that neither of the two solutions of these two thinkers is complete in solving the problem; but Aristotle’s solution to the problem of “illusion” is more defensible than Fārābī’s.