بررسی تطبیقی براهین درون نگرانه ملاصدرا و جان فاستر بر تجرد نفس

برخی از فلاسفه، انسان را موجودی صرفاً مادی و جسمانی می دانند و نفس و ذهن نیز از دیدگاه ایشان ماهیتی مادی دارد. در مقابل، دسته ای دیگر، به جوهری غیرمادی که در تعامل با بدن است باور دارند. ملاصدرا فیلسوف حکمت متعالیه و جان فاستر فیلسوف ذهن معاصر بریتانیایی در دسته اخیر قرار دارند و با تکیه بر دلایلی، به اثبات تجرد نفس پرداخته اند. در این مقاله به آن دسته از استدلال های تجرد نفس می پردازیم که جنبه درون نگرانه دارند؛ یعنی برهان هایی که در آنها بر توجه مستقیم انسان به نفس خود یا بر خودآگاهی درونی و غیرمادی او تاکید می شود. روش این دو فیلسوف در ارائه براهین، متفاوت است؛ بدین معنا که فاستر مستقیماً به آگاهی درونی انسان از حالات ذهنی اش تمرکز کرده و ملاصدرا، استدلال ها را بر مقایسه ویژگی های نفس با بدن استوار نموده است. براهین درون نگرانه از این جهت کارآمد هستند که می توانند در عین سادگی، بدون نیاز به مقدمات پیچیده، هر انسانی را به درون خویش ارجاع دهند؛ البته ملاصدرا و فاستر، به اشکالات وارد بر درون نگری توجهی نکرده اند. پیش از اقامه این سنخ براهین باید خطاناپذیری دسترسی به حالات ذهنی و صحت شهودهای اولیه اثبات شود. همچنین باید به دستآوردهای تجربی نافی صحت درون نگری، پاسخ داد.

A Comparative Study of the Introspective Arguments of Mullā Ṣadrā and John Foster for the Immateriality of the Soul

Some philosophers consider human and its mind purely material. In contrast, another group believes in an immaterial substance interacting with the body. Mullā Ṣadrā and John Foster, the British philosopher who was his contemporary, are among those who have independently argued for the immateriality of the soul. In this paper, we look at some of their arguments on the immateriality of the soul which are introspective; i.e., the arguments which emphasize direct attention to the soul or the inner and nonmaterial consciousness of man. The methods of the two philosophers in reasoning are different. Foster focuses directly on man’s inner awareness of his mental states, and Mullā Ṣadrā bases his arguments on comparing the properties of the soul with the body. Introspective arguments are effective in that they can, easily and without numerous premises, refer any human being to his or her inner self and make him believe in the immateriality of the soul. Of course, Mullā Ṣadrā and Foster did not pay any attention to the problems of introspection. Before putting forward this type of argument, the infallibility of access to mental states and the correctness of initial intuitions must be proven.