تبیین علم بلامعلوم خداوند در سایۀ کشف انسان از استحالۀ اجتماع نقیضین براساس نظر میرزا مهدی اصفهانی

استحالۀ اجتماع نقیضین یکی از پایه‌ای‌ترین بدیهیات اولیه به شمار می‌رود. میرزا مهدی اصفهانی با نگاهی متفاوت به بداهت این قضیه، به تبیین علم بلامعلوم در دایرۀ علم انسان پرداخته و معتقد است می‌توان از علمی سخن گفت که معلوم آن هیچ نوع تحققی در هیچ موطنی ندارد. او با تکیه بر این علم و آیه قرار دادن آن، علم خدای متعال پیش و پس از خلقت را علمی تفصیلی و بدون معیت معلومات می‌داند. در نتیجه، ذات پروردگار را از هر گونه تقرر معلومات به هر نحوۀ ممکن اعم از اجمالی و تفصیلی، تنزیه می‌کند. بر این اساس می‌توان گفت نظریۀ علم بلامعلوم میرزا مهدی اصفهانی در صورتی که چالش‌های پیش روی خود را به‌درستی حل نماید، رقیبی برای نظریۀ ثابتات ازلی معتزله، اعیان ثابته عارفان و نیز نظریۀ علم اجمالی در عین کشف تفصیلی ملاصدرا است.

Mirza Mahdi Isfahani’s Views on Explaining God’s Knowledge without Object in the Light of Human’s Understanding of Double Negative Elimination

Double negative elimination is one of the most basic axioms in logic and philosophy. Having a different view of the obviousness of this issue, Mirza Mahdi Isfahani describes the "knowledge without the object” within the realm of human knowledge, believing that one can refer to the knowledge whose object is bare of any actualization in any homestead. He relies on such knowledge and uses it as a reference to define God’s knowledge as a detailed knowledge, free of accompanying of any objects, both before and after creation. As a result, he purifies the Supreme Being from the subsistence of objects of knowledge, be it collective knowledge of detailed.  Therefore, it can be inferred that once capable of tackling the challenges ahead, Mirza Mahdi Isfahani’s theory of the "knowledge without the object” would appear as a rival for the Mu’tazilahs’ eternal entities, the Mystics’ immutable entities, and Mulla Sadra’s detailed while undifferentiated knowledge.