اصل‌های بوریدان و بارکن در منطق سینوی وارزیابی صحت استناد آنها به ابن‌سینا

در منطق موجهات جدید، رابطۀ جهت و سور را با فرمول‌هایی نشان می‌دهند که به افتخار ژان بوریدان و خانم روت بارکن مارکوس دو منطق‌دان از سدۀ چهاردهم و بیستم میلادی فرمول‌های بوریدان و بارکن نامیده شده‌اند. ضیاء موحد، لطف‌الله نبوی و مهدی عظیمی پیشینۀ این فرمول‌ها را به ابن‌سینا می‌رسانند. در این مقاله نشان می‌دهیم که ابن‌سینا فقط تمایز «جهت سور» و «جهت حمل» را بیان کرده است و اشاره‌های او در دو کتاب شفا و اشارات نشان‌دهندۀ باور او به فرمول‌های بارکن و بوریدان نیست. حتی پیروان ابن‌سینا از بهمنیار تا فخر رازی نیز از سخنان وی فرمول‌های یادشده را استنباط نکرده‌اند. نخستین کسی که به‌صراحت به این فرمول‌ها اشاره کرده، افضل‌الدین خونجی است. در این مقاله نشان خواهیم داد که خونجی این فرمول‌ها را برای قضایای خارجیه وامی‌زند و در بیان او برای قضایای حقیقیه نیز ابهامی وجود دارد که به آثار شارحان و پیروان او نیز راه یافته است.

Evaluating the Attribution of Buridan and Barcan Formulas to Ibn Sina in Sinavi Logic

In modern modal logic, the relations between modality and quantification are shown by Buridan and Barcan formulas. Zia Movahed, Lotfollah Nabavi and Mahdi Azimi have shown Ibn Sina’s anticipation of the formulas. In this paper, I show that Ibn Sina anticipated just in de re and de dicto modalities and his points in Shifa and Isharat do not verify the attribution of the formulas to him. Even his followers, beginning from Bahmanyar to Fakhr AlDin Razi, have not deducted the formulas from his writings. The first who stipulated the formulas was Afdal AlDin Khunaji, who, as we shall show, denied them for the actualist reading of the quantifiers, and in his discussion of the formulas for the possibilist reading, there were some ambiguities, which are present in his commentators and his followers. Then came shams AlDin Samarqandi and Qutb AlDin Razi, who opposed Khunaji; so, we cannot attribute the belief in the formulas to Ibn Sina, nor his followers.