تعارض اصل استصحاب با قاعده درا در قانون مجازات اسلامی

قانونگذار ایران، در مواد 120 و 121 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، قاعدۀ «دَرا» (الحدود تدرا بالشبهات) را، که یکی از قواعد مهم فقه جزایی اسلام است، به رسمیت شناخته و به موجب آن هر نوع شبهه و یا تردید در وقوع جرم یا برخی از شرایط آن و یا هر یک از شرایط مسئولیت کیفری را موجب انتفاء مجرمیت، مسئولیت کیفری و مجازات دانسته است. با وجود این، در مواد دیگر این قانون بویژه مواد 307، 308، 311، 114 و 115 بر مبنای اصل استصحاب، احکامی وضع کرده است که برخی از آنها مثل حکم به عمدی بودن جنایت به هنگام شک در مسلوب الاختیار بودن یا نبودن مرتکب در حین ارتکاب جرم، حکم به ثبوت قصاص در صورت تردید در جنون مرتکب به هنگام ارتکاب جرم و محکومیت و مجازات مرتکب به هنگام شک در توبه وی قبل از اثبات جرم، با مقتضیات قاعدۀ درا در تعارض است. این مقاله به بررسی این احکام متعارض می‌پردازد.

The Conflict between the Principle of Istiṣḥāb and Darʼ Rule in Iranian Islamic Penal Code

Iranian Legislature has recognized the rule of darʼ (not enforcing punishments (ḥudūd) in cases of doubt) in articles 120, 121 of the Islamic penal code (1392) and has removed any criminality, responsibility and punishment due to this rule in doubtful cases. However, the legislature in other articles of this code, especially the articles 307, 308, 311, 114 ,115 has passed regulations on the basis of istiṣḥāb principle (legal presumption of continuity of the status quo in doubtful cases), some of which contrast with the necessities of darʼ rule, such as considering the crime intentional at the time of doubt about the perpetrator’s not having free will while committing the crime, providing retaliation for the perpetrator at the time of doubt about his insanity while committing the crime and considering the criminal entitled to punishment at the time of doubt about his repentance before the crime is proved. This article analyses these contradictory regulations and their resolutions.