واکاوی ریشه‌ها و تحولات تاریخی اجماع مرکب

اجماع مرکب از جمله ادله فقهی است که استناد بدان در فقه و اصول فقه به نحو گسترده رواج دارد. در این نوع از اجماع که برای نفی اقوال در یک مسئله به‌کار می‌رود، بنای استدلال بر وجود دو یا چند قول در همان مسئله قرار دارد. در عین فراگیری اجماع مرکب، مبانی و ضوابط آن به درستی مورد بحث قرار نگرفته و ریشه‌ها و تحولات آن مورد کندوکاو واقع نشده است. این نوع از اجماع که صورت‌هایی  همچون نفی قول ثالث و عدم قول بالفصل را به خود می‌پذیرد، به‌رغم تعریفش اغلب در راستای تعمیم احکام مورد استفاده قرار می‌گیرد و نه نفی آن‌ها. عمده موضوعات مرتبط به اجماع مرکب در کتب اصولی اهل تسنن و به ویژه کتاب‌هایی که در سنت متکلمان نوشته شده، متولد و شکوفا گردیده و از قرن ‌چهارم به بعد در فقه و اصول کاربرد یافته است. شیعیان نیز این بحث را با رویکرد ویژه شیعی به مسئله اجماع در کتب علم اصول وارد کرده و در استدلال‌‌های فقهی و اصولی از آن بهره گرفته‌اند.

an analysis of the roots and historical developments of the multiplex consensus

multiplex consensus is one of the reasons that is widely used in fiqh and usuli fiqh. in this kind of consensus that is employed after its definition for negation of the opinions about a question, the argument is based on the existence of two or more viewpoints about the same question. multiplex consensus, while being prevalent, none of its bases and rules have been properly discussed and its roots and evolutions have not yet been studied. this type of consensus that takes different forms like third viewpoint rejection and lack of dissociation viewpoint, in spite of its definition, is mostly used to generalize the rules and not to negate them. the topics of this discussion have been born and flourished in sunni usuli fiqh books particularly the books written in theologians’ tradition and from the fourth century onwards, it has been used in fiqh and usuli fiqh. shi’ites also have integrated this question with special shi’ite viewpoint in usuli fiqh books and used it in fiqh and usuli fiqh arguments.