بایسته‌های فقه‌پژوهی در تامین اجتماعی

تامین اجتماعی یکی از گسترده‌ترین نظام‌هایی است که برای رفع نیازهای معیشتی انسان طراحی گردیده است به گونه‌ای که مخارج آن امروزه در حدود یک سوم از تولید ناخالص داخلی بسیاری از کشورها را به خود اختصاص داده و تمامی مراحل گهواره تا گور زندگی افراد را در بر گرفته است. تامین اجتماعی با چنین عنوانی در آموزه‌های اسلامی مطرح نگردیده ولی حمایت از مخاطرات زندگی افراد با عناوینی چون فقیر، مسکین، ابن السبیل، یتیم و غارمین و با راهکارهایی مانند زکات، خمس، فی و انفال، انفاق، صدقات، اوقاف و احسان مورد تاکید قرار گرفته است. در سده‌ اخیر در بستر بنیادهای فکری، فرهنگی و تحولات صنعتی جوامع غربی الگوی جدیدی از تامین اجتماعی پدیدار گردید و به تدریج در کشورهای اسلامی نیز استقرار یافت. از آنجا که الگوی جدید از جهات متعددی، به ویژه در راهبردهای بیمه‌ای آن، با راهکارهای اسلامی متمایز بود، ارایه نظریه‌ روزآمد اسلامی در این زمینه را ضرورت بخشید. با این حال، صرف نظر از معدود کسانی مانند شهید صدر«ره» که به طور مبنایی به تبیین موضع اسلام در این زمینه پرداخته‌اند، اندیشمندان مسلمان به خصوص عالمان فقه، این مسیله را به تناسب میزان اهمیت و جایگاه آن مورد توجه قرار نداده‌اند. ‌این مقاله این فرضیه را دنبال می‌کند که ادبیات موجود فقهی به ویژه در فقه امامیه، به دلیل عدم شناخت صحیح از ماهیت تامین اجتماعی جدید و یکسان‌انگاری بیمه‌های اجتماعی با بیمه‌های تجاری، با نوعی تقلیل‌نگری در شان و منزلت این مسیله مواجه است. مقاله تلاش می‌کند با تبیین موضوع و ماهیت تامین اجتماعی جدید و اشکالات آن، تمایزات بیمه‌های اجتماعی با بیمه‌های تجاری را آشکار نموده و با بازگویی اهم مسایل و چالش‌های فقهی تامین اجتماعی، ضرورت ورود جدی‌تر فقه به این عرصه را تبیین نماید.