تغییرها و دگرگونی‌های اجتماعی در اندیشه شهید مطهری

پرداختن به موضوع تغییرهای اجتماعی همواره در بین اندیشمندان اجتماعی به عنوان مسئله‌ای جدی ‏مطرح و بحث‌های فراوانی را در تاریخ تفکر اجتماعی به خود اختصاص داده است. تغییر جامعه در برابر ‏نظم و ثبات، مکانیسم تغییر و تبیین آن، تکامل و غایت تغییر در جوامع و مسائل دیگر بیان شده، صحنه ‏صف‌آرایی اندیشه‌های متفاوتی تا به امروز بوده است. در این میان، استاد شهید مرتضی مطهری، به عنوان متفکر و ‏فیلسوف اجتماعی مسلمان و با اتکا به مبانی دینی و فلسفه اسلامی، علاوه‌بر نقد و بررسی نظریه‌های موجود ‏در این‌باره، نظر خود را طرح و با استناد به مبانی اسلامی، افقی نو درباره تحلیل و تبیین تغییرهای اجتماعی ‏گشوده است. تفاوت مهم مشهود در آرای استاد شهید با نظریه‌های صاحب‌نظران این عرصه فرا رفتن از تبیین ‏مادی تغییر در جامعه و بیان نقش علل معنوی در ایجاد تغییرها،‌ نقد خودبنیادی مکانیسم تغییر و جمع بین ‏نظریه‌های فردمحور و کل‌محور است. ایشان علاوه‌بر ضروری دانستن تغییر در زندگی بشر، از یک طرف با توجه ‏به مبانی انسان‌شناسی اسلامی، نقش نیازهای اولی و ثانوی انسان را ذیل نقش علم و اراده در ایجاد ‏تغییرها برجسته می‌کند و از سوی دیگر، شرایط محیطی و اجتماعی را نیز در تحقق تغییر موثر می‌داند. در ‏این مقاله سعی شده با روش اسنادی و با تکنیک‌های تحلیل محتوای کیفی، علاوه‌بر تشریح نظریه استاد ‏مطهری درباره تغییر اجتماعی، مکانیسم تغییر با توجه به مبانی فلسفه اجتماعی و انسان‌شناسی ایشان ‏تبیین شود.‏

The Social Changes in the Shahid Motahari's Thought

The subject of social changes has been always one of the main serious issues among social scientists and there have been many discussions about it in the history of social thought. The change of society against order and stability, change mechanism and its explanation, evolution and the goal of change in societies, and the like have been controversially discussed so far. Shahid Morteza Motahari as a Muslim social scientist and philosopher and with the help of religious principles and Islamic philosophy has analyzed the current related ideas, raised his own opinion, and opened up a new horizon in terms of analyzing and explaining social changes in reference to the Islamic principles. The most differences between the Shahid Motahari's ideas and the others' are to go beyond the material explanation of change in society, to explain the role of spiritual causes in the creation of change, to criticize the subjectivism of change mechanism, and to gather individualoriented and socialoriented theories. He believes that the change is necessary in the mankind's life and on the one hand, he emphasizes the role of the mankind's primary and secondary needs included by the role of science and will, in the creation of change connected to principles of Islamic anthropology and on the other hand, he focuses on the importance of environmental and social conditions in the creation of change. By documentary method and the techniques of analysis of qualitative content, this paper attempted to describe the Shahid Motahari's theory about social change and then to explain change mechanism in terms of his principles of social philosophy and anthropology.