تحلیلی تطبیقی بر کارکرد عوامل اجتماعی موثر بر معرفت از دیدگاه غزالی و ابن‌خلدون

هدف از نوشتار حاضر استخراج تطبیقی نقش عوامل اجتماعی در چگونگی تکون معرفت انسانی از دید غزالی و ابن‌خلدون است. روش مطالعه، تحلیل تطبیقی و خوانش محتوای دیدگاه‌های دو متفکر مورد نظر است. مناسبات جامعه و معرفت از دغدغه‌های مهم غزالی و ابن‌خلدون است. هر دو تلاش دارند تا در این مقوله، نحوه تاثیرگذاری عوامل اجتماعی را بر سطوح گوناگون معرفت‌های بشری بررسی کنند. در دیدگاه ابن‌خلدون مهم‌ترین تقسیم انسان‌ها به شهرنشین و بادیه‌نشین مبتنی بر تنوع عوامل اجتماعی است، ولی در دیدگاه غزالی تقسیم آدمیان به عوام، متکلمان و عارفان، مبتنی بر نظام معرفتی آنهاست که البته می‌تواند متاثر از عوامل اجتماعی نیز باشد. غزالی ضمن توجه به نقش عوامل اجتماعی به‌عنوان نوعی مانع تحقق شناخت حقیقی، کارکرد آنها را در شکل‌گیری معارف بشری چون فقه، کلام و سیاست نشان می‌دهد. رویکرد غزالی عمدتاً نشان دادن ابعاد سلبی عوامل اجتماعی در معرفت است. ابن‌خلدون با واقع‌گرایی و با استفاده از تجربه بیرونی سعی می‌کند تا تنوع عوامل اجتماعی چون عصبیت، اوضاع جغرافیایی، اقتصاد، دین و محیط زندگی را مورد تحقیق قرار دهد. او هر دو نقش ایجابی و سلبی آنها را بیان می‌کند و تلاش می‌کند تا تاثیرگذاری آنها را در صورت معرفت، نه محتوای آن، نشان دهد.

Comparative analysis of the function of social factors affecting knowledge in AlGhazālī and IbnKhaldun's views

The aim of this research is to infer the role of social factors in the creation of human knowledge in AlGhazālī (c.1056–1111) and IbnKhaldun's (c.1332–1406) views with a comparative approach. The method of this research is comparative analysis of AlGhazālī and IbnKhaldun's understandings of this phenomenon through reviewing and scrutinizing their views. Findings of this study show that the relationship between knowledge and society is one of the main concerns of these two Muslim philosophers. They both have tried to investigate how social factors influence various levels of human knowledge. In the view of IbnKhaldun, the division of people into rural population and urban population is based on a variety of social factors. But from the viewpoint of AlGhazali, the division of human beings into common people, theologians and mystics refers to their knowledge system which can be influenced by social factors. Results demonstrate that while AlGhazali notices the role of social factors as barriers to the realization of genuine knowledge, he determines their function in the formation of human knowledge such as jurisprudence, theology and politics. Ghazali in his approach mainly attempts to display negative aspects of social factors of knowledge formation and development. On the contrary, IbnKhaldun tries to explore the diversity of social factors such as Asabyyat (mostly known as tribal solidarity), geographical situation, economy, religion and environment with a realistic approach using an objective experience. He expresses both positive and negative roles and endeavors to show their impact just in the form of knowledge and not its content.