روش شناخت اجتماعی در قرآن

شناخت و روش شناخت اجتماعی، از موضوعات مهم و اساسی در حوزه علوم اجتماعی است که در دوره‌های مختلف تاریخی ? از گذشته تاکنون ? رویکردهای مختلفی درباره آن وجود داشته است. یکی از دسته‌بندی‌های روش‌شناختی، تقسیم روش به روش‌شناسی بنیادین و روش‌شناسی کاربردی است که انواع مختلف روش شناخت اجتماعی را می‌توان در ذیل آن قرار داد. در این گونه‌شناسی، روش‌شناسی بنیادین، که به مبانی هستی‌شناسی، انسان‌شناسی و معرفت‌شناسی ناظر بوده و به صورت بنیادین روش‌شناسی اجتماعی را مد نظر قرار می‌دهد، مبنای بحث در این مقاله واقع می‌شود.در علوم اجتماعی با سه روش بنیادین اثباتی، تفهمی و ریالیسم انتقادی‌ سروکار داریم. هر یک از این روش‌ها از مبانی هستی‌شناختی، انسان‌شناختی و معرفت‌شناختی خاصی بهره گرفته، با یکدیگر در تقابلند. قرآن نیز به علت برخورداری از مبادی هستی‌شناختی، انسان‌شناختی و معرفت‌شناختی ویژه خویش از یک روش بنیادین «ریالیسم توحیدی» بهره می‌گیرد. ویژگی‌های خاص اندیشه قرآن، روش‌شناسی قرآنی را از مکاتب روش‌شناختی مدرن متمایز می‌سازد. قرآن هستی را دارای دو بعد مادی و معنوی دانسته، آن را یک‌پارچه و با محوریت خداوند حکیم معرفی می‌کند. همچنین سرنوشت انسان و کمال نهایی وی را در میزان قرب الهی می‌داند.قرآن به همه ابزارهای حسی، عقلی و وحیانی مرجعیت می‌بخشد؛ اما مرجعیت آنها را در چارچوب مبانی خویش می‌پذیرد. همه چیز در اندیشه قرآن، به خداوند ارتباط پیدا می‌کند. قرآن از همه رویکردهای تبیینی و توصیفی، خرد و کلان، تجربی، تفهمی و انتقادی برخوردار می‌شود؛ اما آنها را در چارچوب توحید و مبتنی بر یک عقبه الهیاتی بازتعریف می‌کند. این، ویژگی ممتاز روش‌شناسی قرآن است که روش‌های سکولار از آن بهره‌ای نمی‌برند و به علت چنین فقر معرفتی، با تکیه بر یک ابزار، سایر ابزارها را نفی می‌کنند. همچنین روش‌شناسی قرآن، به علت بهره‌گیری از ابزار وحی، قابلیت‌های افزون‌تری را نسبت به روش‌های مدرن دارد؛ از جمله، امکان فهم و درک عمیق‌تر واقعیت اجتماعی و دست‌یابی به ضرورت‌ها و باید و نبایدهای اجتماعی بیشتری در آن.