تحلیل و نقد بازتاب گفتمان علوم انسانی اسلامی در کتاب‎های جامعه‎شناسی متوسطه

در جمهوری اسلامی ایران، علوم انسانی اسلامی، به‎منزله یک «پارادایم»، با حمایت نیروهای مذهبی وفادار به حاکمیت در حال تبدیل‎شدن به یک «گفتمان» است. یکی از نهادهایی که در معرض ترویج گفتمان یاد شده قرار گرفته، آموزش‎ و پرورش است. در سال‎های اخیر با تغییرات در کتب مدارس، به‎خصوص رشته علوم انسانی، تلاش زیادی برای نهادینه کردن علوم انسانی اسلامی و تبدیل آن به گفتمان مسلط در این کتاب‌ها شده است. از قرائن چنین برمی‎آید که از میان آثار مربوط به دانش‎آموزان دبیرستان در رشته علوم انسانی، کتب جامعه‎شناسی این رشته تاثیر قابل‎ملاحظه‌ای از این گفتمان را داشته است. در این کتب با نقد هستی‎شناسی، معرفت‌شناسی و روش‎شناسی حاکم بر جامعه غربی، اصول هستی‎شناسی، معرفت‎شناسی و روش‎شناسی علوم انسانی اسلامی مطرح ‎شده است. هدف از این پژوهش آن است که با بهره‎گیری از روش تحلیل گفتمان انتقادی «تئون ون‌دایک»، بازتاب این گفتمان در کتاب جامعه‎شناسی رشته علوم انسانی تحلیل و نقد شود. ازاین‎رو، تحقیق حاضر از نوع توصیفی−تحلیلی با رویکرد گفتمانی است که به‎صورت تحلیل محتوا انجام خواهد شد. یافته‎های تحقیق بیانگر آن است که براساس چارچوب نظری ون‌دایک، نویسندگان کتاب‎های جامعه‎شناسی مقطع متوسطه، مطالب کتب را بر پایۀ رویکرد ایدئولوژیک تنظیم کرده‌اند. ازاین‌رو، مولفه‎های مورد نظر ون‌دایک مانند تعمیم‎دهی، استناد و استفاده از اشارات ضمنی، آشکارسازی، کاربرد عبارت‎های منفی و به‎ویژه قطب‎بندی و غیریت‎سازی نظیر «رهیافت معنوی‌گرایانه در مقابل رهیافت مادی‎گرایانه»، «انسان غربی در برابر انسان الهی» و «لیبرال دموکراسی در برابر مردم‎سالاری» در جاهای مختلف این کتب قابل مشاهده است.

Analysis and Critique of the Reflection of Islamic Humanities Discourse in High School Sociology Books

In the Islamic Republic of Iran, the Islamic Humanities, as a ¶digm& is becoming a &discourse& with the support of religious forces loyal to the government. Ministry of Education is one of the institutions exposed to the promotion of the discourse. In recent years, with the changes in school textbooks, especially in the field of Humanities, a great effort has been made to institutionalize the Islamic Humanities and turn it into the dominant discourse in these books. Evidence suggests that among the works of high school students in the field of Humanities, Sociology books in this field have undergone the greatest impact of this discourse. In these books, the principles of ontology, epistemology, and methodology of the Islamic Humanities have been discussed by criticizing the ontology, epistemology, and methodology of Western Humanities. The purpose of this study is to analyze and review the reflection of this discourse in the book, Sociology of Humanities, by implementing the method of Critical Discourse Analysis of &Theon Van Dyke&. Therefore, the present study is of a descriptive-analytical type with a discourse approach that will be done in the form of content analysis. The research finding is that by applying Van Dyke’s theoretical framework on the subject under study, it is possible to reflect the standing and strengths and weaknesses of the Islamic Humanities discourse in the mentioned books. Thus, the components considered by Van Dyke such as extension, attribution and using implicit reference, revealing, application of negative phrases, and especially polarization, such as &the spiritualist approach vs. the materialist approach&, western man vs. divine man&, and &liberal democracy vs. democracy& are found passim in that book.