تحلیل ابعاد و مولفه‌های عقلانیت مبتنی بر روایات معصومان (ع)

عقلانیت، یا مبتنی بودن گفتار، کردار و پندار بر تعقل (به‌کارگیری عقل)، یکی از مهم‌ترین مشخصه‌های فردی، اجتماعی و تمدنی است. هدف این پژوهش نقد و بررسی ابعاد و مولفه‌های ادبیات رایج عقلانیت مبتنی بر روایات معصومانbاست. در این راستا با مطالعه اسناد و مدارک موجود، نخست ادبیات موضوع شامل تعریف‌ها و طبقه‌بندی‌های گوناگون بیان شده برای مفهوم عقلانیت در حوزه علوم اجتماعی و اسلامی بررسی شده و در پایان چارچوبی از این مفهوم ارائه گردیده است. پس از آن با بررسی کتب روایی مشهور، روایات موجود پیرامون عقل و مشتقات آن گردآوری و با روش تحلیل مضمون بررسی شده‌اند که نتیجه تجزیه و تحلیل داده‌ها شکل‌گیری چارچوبی از ابعاد و مولفه‌های عقلانیت از منظر روایات معصومانbاست. در آخر چارچوب‌های به دست آمده از تحلیل مضمون روایات و نیز ادبیات موضوع به صورت توامان تحلیل و بررسی گردیده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهند که بنابر روایات معصومانb، شاکله و اساس عقلانیت در انواع مختلفش، چیزی جز نگرش صحیح، گرایشات و صفات متعادل و کنش عادلانه نیست.

The Analysis of the Dimensions and Principles of Rationality Based on the Immaculate Figures’ Sayings

Rationality, the idea of basing speech, action, and thought on reason or the practicing of reason, is one of the major individual, social and civilizational issues. The purpose of this study is to critique the various dimensions and components of the conventional notion of rationality based on the immaculate figures (The holy prophet and the Shiite Imams, PBUT). For the purpose, by studying the available documents, first, the literature on the subject contains various definitions and classifications offered for the concept of rationality in the field of social and Islamic sciences has been investigated; then, a conceptual framework has been extracted based on these sources. In the next step, the existing narratives about reason and its derivatives have been elicited by reference to major books of narratives. In the end, the frameworks gained through the content analysis of narratives and other literature have been analysed together. The results demonstrate that, according to the narratives from the immaculate figures of Shiite Islam, the essence of rationality in their view is but correct vision, moderate inclinations and attributes, and just action