چالش‌های نظری حجاب در ایران پساانقلاب: تحلیلی بر رویکردهای موجود از حجاب و عفاف

حجاب و پوشش در همه ادیان و فرهنگ‌ها موضوعی قابل توجه است؛ چه زمانی که به‌مثابه امری «طبیعی−زیستی» و محافظت از بدن، بدان نگریسته شود و چه زمانی که همچون مقوله‌ای «فرهنگی−ارزشی»، نشان از باورهای ذهنی و شناختاری، سنت‌های بومی و اعتقادی و همچنین موضوعی نشانه­شناختی و سمبولیک مورد توجه قرار گیرد. نظر به اهمیت این مسئله، در پژوهش حاضر با روش توصیفی−تحلیلی و با هدف دستیابی به رویکردهای موجود به حجاب و عفاف در ایران، سخنان اندیشمندان این حوزه واکاوی شد. رویکرد سنتی (تعبدی−ایمانی)، رویکرد تبیینی (کلامی−اجتماعی)، رویکرد روشنفکران مذهبی و رویکرد فمینیستی غالب رویکردهای موجود در امر حجاب است. تحلیل‌ها نشان می‌دهد رویکرد فمینیستی با خوانش مبتنی بر انزوا و انتخابگری، افزون‌بر نقد دیدگاه مسلط، به نفی حدود شرعی و عرفی حجاب قائل است. رویکرد روشنفکران مذهبی، با فروکاستی حجاب به یک امر حداقلی در پوشش، اعتقادی به پیوند میان حجاب و عفاف نداشته و آن را جدای از الزامات اخلاقی، فقهی و حکومتی می‌داند. همچنین نگاه سنتی به مقوله حجاب، با توجه به روند تحولات جهانی و حضور زنان در مشارکت اجتماعی، پاسخ‌گوی مسائل زنان نخواهد بود. درنهایت، رویکرد تبیینی، ضمن تاکید بر حفظ عفت و حجاب عمومی در جامعه، کوشیده است با در نظر گرفتن تحولات جهانی در حوزه مسائل زنان، سیاست‌های معطوف به حجاب در ایران را تا حدودی از چالش‌های برخاسته از دیدگاه‌های رقیب دور نگه‌داشته و بر استدلال‌ورزی دینی از امر حجاب در اذهان عمومی پای فشرد.

The Theoretical Challenges of Hijab in Post-Revolution Iran: An Analysis of the Current Approaches to Hijab and Chastity

Hijab and covering are a significant concern in all religions and cultures, whether considered as a natural-biological item for protecting the body or as a cultural value representing mental and cognitive beliefs or local and doctrinal traditions or a semiotic and symbolic issue. Thus, the present study used a descriptive-analytical method to analyze the scholars’ speeches to obtain the existing approaches to hijab and chastity in post-revolution Iran. The main approaches to hijab are as follows: traditional, explanatory, religious intellectual and feminist. The analyses showed that the feminist approach, being based on isolation and choice, not only criticizes the dominant perspective, but also denies the religious and conventional limits on hijab. The religious intellectual approach is a reductionist one hijab and considers it as a minimal option, denying any relation between hijab and chastity, and considering it a subject free of moral, juridical and governmental requirements. The traditional approach would not answer the women’s needs, in view of the global evolutions and an increase in women’s social participation. Finally, the explanatory approach not only emphasizes the protection of public hijab and chastity in the society, but also considers world’s transitions regarding women’s issues in order to maintain the hijab policy in Iran far from the challenges aroused from the rival perspectives and insists on religious reasoning about hijab in public.