نقش و جایگاه سیاسی زن در سیاستنامه خواجه نظام الملک طوسی: تقابل دیدگاه تحریم و تجویز مشارکت سیاسی زنان در عصر سلجوقی

سیاستنامه خواجه نظام الملک یکی از متون کلاسیک اندیشه سیاسی ایرانی است. نوع دیدگاه آن به مسائل مختلف بر بخشی مهمی از تاریخ اندیشه ایران تاثیر گذارده است. یکی از مسائل مطرح در سیاستنامه، نقش و جایگاه زنان است. سیاستنامه چه دیدگاهی درباره نقش و جایگاه سیاسی زنان ارائه می‌کند؟ منابع خواجه نظام در تایید دیدگاه خود چیست؟ آیا این دیدگاه در عصر سلجوقی رقیبی نیز داشته است؟ مقاله حاضر نشان می‌دهد خواجه نظام الملک دیدگاه تحریم مشارکت سیاسی زنان را در سیاستنامه طرح نمود که براساس آن زنان نه‌تنها در موقعیت فروتر نسبت به مردان قرار دارند بلکه، مخل امر سیاسی نیز هستند. روایت‌های تاریخی و مذهبی (فقه شافعی) مهم‌ترین منابعی هستند که خواجه نظام برای تایید دیدگاه خود از آنها بهره می‌برد. دیدگاه خواجه نظام در تقابل با دیدگاه تجویز مشارکت سیاسی زنان قرار داشت که از سوی سنت‌های قبیله‌ای ترکان و کنشگرانی همچون ترکان خاتون (همسر ملکشاه) و تاج الملک، رقیب خواجه نظام الملک در وزارت، دنبال می‌شد. در حالی که دیدگاه تحریم، ویژگی‌های ذاتی همچون ضعف، بی‌عقلی، فتنه‌گری و فریب‌کاری را به زنان نسبت می‌داد، دیدگاه تجویز با پذیرش امر واقع سیاسی و اجتماعی، توانمندی زنان طبقه حاکمه را می‌پذیرفت و مداخله چنین زنانی در امر سیاست را مجاز می‌دانست.

The role and political position of women in the policy of Khajeh Nizam-ol-Molk Tusi: Confrontation of the view of sanctions and prescribing women’s political participation in the Seljuk era

Khwaja Nizam al-Mulk’s policy can be regarded as a prominent example of the political statements of the Islamic era that was written in the Seljuk era. This text can be viewed from different perspectives, including the position and role that women play. Accordingly, the question was asked: What role does Khwaja Nizam al-Mulk Tusi’s political policy place for women? The present paper used to answer this question from the theoretical framework of critical discourse analysis. The findings of this paper show: The text of the policy is the area of struggle of discourse-based (with Shafei’s) discourse with tribal-oriented discourse.According to the discourse-based, the social and political arena is all masculine so that women should be placed in privacy and based on a self-centered discourse, although men have a social and political superiority, women (especially elderly elderly women) have social respect And political influence. In this struggle, the policy reproduces the discourse of the autonomous discourse, which Sunni jurisprudents were the main sponsors of