واکاوی پیوند تفسیر و تحلیل‎های اجتماعی در مکتب ادبی معاصر

مکتب ادبی−فرهنگی در تفسیر قرآن، که از سوی امین‎الخولی در دوران معاصر در مصر بنیاد نهاده شد و از بُعد کمّی و کیفی دارای گستره‎ای فراتر از تفسیرهای ادبی کهن است، بر بایسته‎هایی تکیه دارد که یکی از آنها ارائه تحلیل‎های اجتماعی و داشتن نگاه اجتماعی به آیات قرآن است. پژوهش حاضر با بهره‎گیری از شیوه متن‎پژوهی، پیوند میان تفسیر و تحلیل‎های اجتماعی از آیات را در نگاشته‎های پیروان مکتب ادبی−فرهنگی واکاوی کرده و بدین نتیجه رسیده است که: پیوند مزبور در تفسیرهای ادبی معاصر، به دو گونه بازتاب یافته است که یکی از آنها با توجه به نقش فضای اجتماعی عصر نزول در فهم قرآن، در گونه پژوهش‎های «حول‎ القرآن» قرار می‎گیرد و دیگری، با مدّنظر قرار دادن بیان کلیات مسائل و راه‎حل‎های اجتماعی در قرآن، از رستۀ مطالعه «درون‎متنی قرآنی» به ‎شمار می‎آید، که گونه نخست را می‎توان از مسائل هم‎راستا و نزدیک به «جامعه‎شناسی معرفت» و مشترک با «نقد جامعه‎شناختی ادبی» به شمار آورد، و گونه دوم را می‎توان تفسیری عصری با لونی غالباً اجتماعی دانست. این جستار با دقت در نگرۀ خولی، با اینکه از امتیازهای این نظریه، چون «کمک به فهم ملموس‎تر قرآن» سخن می‎گوید؛ اما به آسیب‎های آن، مانند «امکان ملازمه با تفسیر به‎رای» از بُعد روشی و «تمثیلِ‎غیرواقعی ‎دانستنِ قصه‎های قرآن» از بُعد غایی نیز توجه دارد.

Review of the link between interpretation and sociology in the contemporary literary school

The literary school in the interpretation of the Qur’an was founded by Amin al-Khouli in Egypt. This school relies on components, one of which deals with the &linkage of sociology of philosophy,& borrowed from Muhammad Abda. Since this component entails multiple semantic possibilities, it is necessary to determine its ’species’, ’quantity’ and ’quality’ in this school. The present study, through a descriptive-analytical study of the writings of the owners of this school, has concluded that: This element in the literary school leads to the literary study of the Qur’an and in line with the critique of literary sociology and the application of the general principles of science. It is social, neither the extraction of social science propositions from the Qur’an nor the dominance of modern social commentary in interpretation, as social commentators do, or the employment of partial propositions of this science in the service of interpretation, as some scientific commentators Follow Anand. This essay looks closely at Khully’s theory, though it speaks of its advantages as &aiding in theoretical theorizing,& but of damages such as &the possibility of entangling with the interpretation of the theory& of the methodological dimension and the &allegory&. The unrealistic knowledge of the Qur’anic tales does not conceal the ultimate dimension either.