فرهنگ از منظر عرفان اسلامی (فرهنگ؛ تجلی ارتباط درون‌فردی)

فرهنگ چیست؟ مولفه‌های آن کدام است؟ خاستگاه فرهنگ چیست؟ اینها و پرسش‌هایی از این دست، تاملات فلسفی در شناخت فرهنگ را تشکیل می‌دهند که در محافل علمی معاصر جدی انگاشته شده‌اند. از طرف دیگر، هر فرهنگی محمول ارتباط است و بدون ارتباط اصلاً فرهنگ وجود ندارد. در ضلع سوم، ارتباط درون‌فردی مبنای انواع ارتباطات انسانی است. بدین‌سان تبیین خاستگاه فرهنگ با عزیمت از ارتباطات درون‌فردی، مسئله‌ای مهم می‌نماید که پرسشی این چنین را در پیش روی محققان می‌نهد: رابطۀ فرهنگ با ارتباطات درون‌فردی چیست؟ در راستای تبیین این مسئله، پژوهۀ فرارو با روش تحلیل اسنادی، آموزه‌های عرفان اسلامی را دست‌مایه قرار داده است تا فرهنگ را از منظر ارتباط درون‌فردی و با رویکرد عرفان اسلامی بکاود. نتیجه نشان داده است فرهنگ به‌عنوان یکی از محصولات انسان در قوس صعود، فرآوردۀ ارتباط انسان با نفس مطمئنه یا اماره است که اولی را فرهنگ طیب و دومی را فرهنگ خبیث می‌نامند و در صورت اول، نفس اماره عامل اخلال‌گر است و در صورت دوم، نفس لوامه عامل مانع است؛ همان‌طور‌که این دو فرهنگ هریک دارای ماهیتی تشکیکی (طیف‌وار) هستند.