غربالگری 215 ژنوتیپ عدس (lens culinaris medik) تحت تنش شوری در مرحله گیاهچه در گلخانه

مقدمه و هدف: تنش شوری ازجمله تنش‌های محیطی است که تولید گیاهان زراعی را به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک به‌شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. با توجه گسترش شوری، استفاده از اراضی شور برای تولید محصولات زراعی به یک چالش مهم تبدیل ‌شده است. عدس در طیف گسترده‌ای از شرایط اقلیمی رشد می‌کند؛ با این‎وجود این گیاه حساس به تنش شوری است. استفاده از ارقام متحمل به شوری عدس به‎دلیل تثبیت بیولوژیکی نیتروژن می‌تواند به افزایش تولید و بهره‌وری در زمین‌های شور کمک کند. هدف از این مطالعه بررسی تنوع تحمل به شوری گیاهچه‌های 215 ژنوتیپ عدس و گزینش ژنوتیپ‌های برتر متحمل به شوری بود. مواد و روش‌ها: این مطالعه در گلخانه تحقیقاتی پژوهشکده علوم گیاهی دانشگاه فردوسی مشهد در سال 1396 انجام شد. تعداد 215 ژنوتیپ عدس در شرایط هیدروپونیک با استفاده از طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در تنش شوری 12 دسی‌زیمنس بر متر کلرید سدیم موردمطالعه قرار گرفت. یک هفته پس از سبز شدن گیاهچه‌ها، تنش شوری اعمال شد. روش آبیاری به‌صورت بسته بود، محلول غذایی به‌صورت هفتگی جایگزین و میزان شوری محلول غذایی به‌صورت روزانه پایش و تنظیم گردید. چهار هفته پس از اعمال تنش شوری، مرحله نموی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه‌های فرعی در بوته، درصد بقاء بوته، درصد برگ باقی‌مانده و ریزش کرده، وزن تر و خشک اندام هوایی محتوای سدیم و پتاسیم اندام هوایی ثبت و اندازه‌گیری شد. آزمون نرمال بودن داده‌ها و یکنواختی واریانس‌ها، مقایسه میانگین داده‌ها با استفاده از آزمون حداقل تفاوت معنی‌دار (lsd) در سطح احتمال پنج درصد و تجزیه خوشه‌ای به‎روش ward، تجزیه به عامل‌ها، همبستگی بین صفات و ترسیم نمودارهای دوبعدی انجام شد. برای تایید صحت گروه‌بندی انجام شده، از تجزیه واریانس چند متغیره، تجزیه تابع تشخیص انجام شد. همچنین برای بررسی تفاوت گروه‌ها از لحاظ صفات مختلف، مقایسه میانگین گروه‌ها برای صفات مورد بررسی انجام شد. یافته‌ها: بررسی توزیع فراوانی ژنوتیپ‌های عدس در دامنه‌های بقاء نشان داد که 12 درصد از ژنوتیپ‌ها (25 ژنوتیپ) دارای بقای بالای 80 درصد بودند که در این میان 15 ژنوتیپ دارای بقای 100 درصد بودند. از سوی دیگر 36 درصد ژنوتیپ‌ها (78 ژنوتیپ) دارای بقای کمتر از 20 درصد بودند که در این میان 39 ژنوتیپ چهار هفته پس از اعمال ds.m-112 شوری هیچ‌گونه بقایی نداشتند. در دامنه بقای 100-81 درصد، شش ژنوتیپ در مرحله غلاف ‌دهی بودند. با کاهش درصد بقاء در اثر تنش شوری، ارتفاع بوته کاهش پیدا کرد. در سه دامنه بقای بین 100-81، 80-61 و 60-41 درصد بیشترین درصد برگ باقی‌مانده و کمترین میزان ریزش برگ مشاهده شد. با کاهش درصد بقاء از 100-81 به 80-61، 60-41 و 20-0 درصد، وزن خشک بوته به‎ترتیب 13/5، 22/7، 36/6 درصد و 2/03 برابر کاهش یافت. محتوای آب بافت تنها در دامنه بقای 20-0 درصد به‌طور چشمگیری کاهش یافت و در سایر دامنه‌های بقاء تفاوت قابل‌ ملاحظه‌ای نداشت. غلظت سدیم با کاهش درصد بقاء از 100-81 به 80-61، 60-41 و 20-0 درصد به‎ترتیب 36، 48، 62 درصد و 2/8 برابر افزایش یافت. براساس تجزیه به عامل‌ها در شرایط تنش شوری، به‌طور کلی سه عامل انتخاب شدند که جمعاً 74/4 درصد از کل تغییرات داده‌ها را توجیه کردند. تجزیه به عامل‌ها نشان داد که عامل اول حدود 45/98 درصد از تغییرات را توجیه کرد که شامل درصد بقاء، مرحله رشدی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، وزن تر و خشک اندام هوایی و محتوای آب بافت با بار منفی و غلظت سدیم و نسبت سدیم به پتاسیم با بار مثبت بود. عامل دوم حدود 20/1 درصد تغییرات را توجیه کرد که شامل درصد برگ باقی‌مانده با بار مثبت و درصد برگ ریزش کرده با بار منفی بود. عامل سوم نیز 4/8 درصد از تغییرات را توجیه کرد که شامل غلظت پتاسیم با بار مثبت بود. نتایج تجزیه خوشه‌ای ژنوتیپ‌های مورد مطالعه عدس نشان ‌دهنده قرارگیری آن‌ها در هشت گروه مجزا بود. نتایج تجزیه تابع تشخیص نشان داد که 92/6 درصد از ژنوتیپ‌ها به‌طور صحیح گروه‌بندی شده‌اند و میزان موفقیت تابع تشخیص، در گروه‌های شش، هفت و هشت 100 درصد بود. ژنوتیپ‌های متعلق به گروه ششم شامل mlc25، mlc47، mlc64 و mlc77 در تمامی صفات مورد مطالعه ازجمله درصد بقاء و مرحله رشدی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، درصد برگ باقی‌مانده، وزن تر و خشک اندام هوایی، محتوای آب بافت و غلظت پتاسیم بیشترین مقدار و از نظر درصد برگ ریزش کرده، غلظت سدیم و نسبت سدیم به پتاسم کمترین مقدار را دارا بودند. نتیجه‌گیری: به‎‌طور کلی ژنوتیپ‌های mlc25، mlc47، mlc64 و mlc77 در تمامی صفات مورد مطالعه از جمله درصد بقاء، مرحله رشدی، ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، درصد برگ باقی‌مانده، وزن تر و خشک اندام هوایی، محتوای آب بافت و غلظت پتاسیم بیشترین مقدار و از نظر درصد برگ ریزش کرده، غلظت سدیم و نسبت سدیم به پتاسیم کمترین مقدار را دارا بودند. با توجه به برتری این ژنوتیپ‌ها در صفات مورد مطالعه می‌توان از ژنوتیپ‌های متعلق به این گروه به‌منظور استفاده از صفات برتر آن‌ها در مطالعات تکمیلی تنش شوری استفاده نمود. 

screening 215 lentil genotypes under salinity stress during the seedling stage in greenhouse conditions

background: salinity stress is one of the environmental stresses that significantly affects the growth of crops, especially in arid and semi-arid regions. with the expansion of salinity, using saline lands for agricultural production has become a significant challenge. lentil grows in various climatic conditions; however, this plant is sensitive to saline stress. using saline-tolerant lentil cultivars can help increase production and efficiency in saline soils due to biological nitrogen fixation. this study aimed to investigate the diversity of salinity tolerance in 215 lentil genotypes and select superior genotypes tolerant to salinity.methods: this study was conducted in the research greenhouse of the research center for plant sciences, ferdowsi university of mashhad, in 2017. in this experiment, 215 lentil genotypes were studied using a completely randomized design with three replications under hydroponic conditions at 12 ds.m-1 sodium chloride salinity. salinity stress was applied one week after germination. the irrigation method was closed-circuit trickle irrigation. the nutrient solution was replaced weekly, and the salinity level of the nutrient solution was monitored and adjusted daily. four weeks after the saline treatment, the following parameters were measured and recorded in the vegetative stage: plant height, the number of branches per plant, plant survival rate, the survival percentage of leaves, the percentage of shed leaves, shoot fresh and dry weights, and sodium and potassium contents of shoot. after conducting the data normality test and homogeneity of variances, the means were compared using the least significant difference (lsd) test at a 5% probability level. cluster analysis using the ward method, factor analysis, correlation between traits, and the by-plot were performed on the data. the performed grouping was validated through a multivariate analysis of variance and discriminant function analysis. additionally, to examine the differences between groups in terms of various traits, the means of the groups were compared for the investigated traits.results: the evaluation of the frequency distribution of lentil genotypes in survival ranges showed that 12% of the genotypes (25 genotypes) had a survival rate of upper 80%, 15 genotypes of which had a survival rate of 100%. on the other hand, 36% of the genotypes (78 genotypes) had a survival rate of less than 20%, with 39 genotypes showing no survival four weeks after 12 dsm-1 salinity stress. in the range of 100-81% survival, six genotypes were at the podding stage. plant height decreased with a decrease in the survival percentage due to salinity stress. the highest percentage of remaining leaves and the lowest amount of leaf shedding were observed in the three survival ranges of 100-81%, 80-61%, and 60-41%. with a decrease in the survival percentage from 100-81% to 80-61%, 60-41%, and 20-0%, the dry weight of the plant decreased by 13.5%, 22.7%, 36.6%, and 2.03 times, respectively. the tissue water content only significantly decreased in the survival range of 20-0%, and there was no significant difference in this parameter in the other survival ranges. with a decrease in the survival percentage from 100-81% to 80-61%, 60-41%, and 20-0%, sodium concentrations increased by 36%, 48%, 62%, and 2.8 times, respectively. based on factor analysis under salinity stress conditions, three factors were selected that altogether accounted for 74.4 % of the total data variance. factor analysis showed that the first factor explained approximately 45.98 % of the variance, which included the percentage of survival, growth stage, plant height, branches number per plant, shoot fresh and dry weights, relative water content with negative loading, sodium concentration, and sodium to potassium ratio with positive loading.