بررسی تنوع ژنتیکی تعدادی از توده‌های ایرانی نعناع‌فلفلی (mentha piperita) با استفاده از صفات مورفولوژیکی

مقدمه و هدف: گیاهان دارویی یکی از منابع غنی ترکیبات مهم هستند که از گذشته‌های دور تا به امروز جایگاه ویژه‌ای در درمان بسیاری بیماری‌ها پیدا کرده و دلیل مهمی برای مطالعات زیادی در مورد گیاهان دارویی شده است. از سوی دیگر گوناگونی گیاهان باعث شده تا محققان ابتدا از نشانگرهای مورفولوژیکی سپس از نشانگرهای سینوژنتیکی برای انتخاب گیاه برتر از لحاظ فیزیولوژیکی و ژنتیکی استفاده کنند  نعناع‌فلفلی (mentha piperita) از جمله گیاهان دارویی و معطر با ارزش در صنایع دارویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی است که به دلیل طیف وسیع کاربرد آن در صنایع مختلف در سطح وسیعی از مزارع مورد کشت قرار می‌گیرد. در بیشتر برنامه‌های به‌نژادی گیاهان دارویی، بررسی میزان تنوع ژنتیکی در ذخایر توارثی گیاهی به عنوان یکی از مهمترین مراحل پیشبرد کار محسوب می شود. از این رو در این پژوهش هدف از آزمایش بررسی تنوع ژنتیکی بر اساس تنوع مورفولوژی می‌باشد. مواد و روش‌ها: در این آزمایش به منظور بررسی تنوع صفات موفولوزیکی، به طور انتخابی ریزوم 12 توده‌ی گیاه دارویی نعناع‌فلفلی اوایل اردیبهشت سال 1400 از نواحی مختلف ایران جمع‌آوری و در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی شهرستان مشگین‌شهر اجرا شد. نتایج آزمایش با استفاده از نرم افزار spss و روش‌های آماری تک متغیره و چند متغیره بررسی گردید.یافته ها: نتایج تجزیه واریانس داده‌ها نشان داد، بین صفات تفاوت معنی‌داری در سطح احتمال 1 درصد و 5 درصد وجود دارد. صفات مورفولوژی مورد مطالعه از جمله ارتفاع گیاه، تعداد شاخه‌ فرعی، تعداد برگ، تعداد میانگره، طول ساقه، وزن تر گیاه، وزن خشک گیاه، طول میانگره، طول گل‌آذین، تعداد برگچه، وزن خشک گل، وزن خشک برگ و سطح مقطع گیاه در بین توده‌ها متغیر بود و مشگین‌شهر، گلستان، ارومیه و اردبیل در بین بقیه توده‌ها از لحاظ صفات مورفولوژیکی برتر بودند. بیشترین میزان ضرایب همبستگی بین ارتفاع گیاه با طول ساقه (0/97) مشاهده شد. تجزیه خوشه‌ای، توده‌های مورد بررسی را در سه کلاد طبقه‌بندی نمود. تجزیه به عامل‌ها نشان داد که چهار عامل اول توانستند 91/3 درصد از واریانس کل را توجیه کنند. نتایج تجزیه علیت نشان داد که صفات وزن خشک گیاه و تعداد برگ بیش‌ترین اثر مستقیم  را در بین صفات داشتند. همچنین وزن خشک گیاه بیش‌ترین اثر مستقیم و مثبت (0/75) را داشت.نتیجه گیری: بر اساس نتایج این تحقیق تنوع ژنتیکی و مورفولوژیکی قابل توجهی بین توده‌های مختلف جمع‌آوری شده نعناع‌فلفلی وجود دارد که نشان دهنده وجود پتانسیل ژنتیکی بالا در ژنوتیپ‌های نعناع‌فلفلی جهت استفاده در برنامه‌های به‌نژادی به عنوان انتخاب ارقام مناسب می‌باشد.

study of genetic diversity in some of iranian peppermint (mentha piperita) accessions based on morphological traits

introduction and objective: medicinal plants are one of the rich sources of important compounds from ancient to the present; it has found a special place in the treatment of many diseases and has become an important reason for many studies on medicinal plants. on the other hand, the diversity of plants has led researchers to use morphological markers first and then cytogenetic markers to select the physiologically and genetically superior plant. peppermint (mentha piperita) from lamiaceae family is one of the most important medicinal plants, used in food, sanitary and cosmetic industries and used as a spice and traditional herb in iran. the purpose of the experiment is to investigate genetic diversity based on morphological diversity.material and methods: in this research, different accessions of this plant were collected from different regions of iran. an experiment was conducted in 2021 year based on randomized complete block design to evaluate the morphological of these accessions in meshginshahr climatic condition. the results were analyzed using spss software and univariate and multivariate statistical methods.result: analysis of variance showed that there were significant differences for the most studied traits among 12 accessions. the important traits such as plant height, branch number, leaf number traits, the internode length, in inflorescence length, the plant dry weight, plant fresh weight, bracket number, stem length, , internode number, bract number, plant diameter, dry weight leaf, dry weight flower, leaf surface and flower number per plant were varied among accessions. the meshginshahr, golestan ,ardabil and urmia were the best in phytochemical. maximum correlation was shown between plant height and stem length (0.97). cluster analysis, classified the accessions into three  major claddes. factor analysis indicated that the four factors explained 91.3 of the variability among the accessions. the results of path analysis showed that the leaf number and  plant dry weight content had highest direct and positive effect (0.75). conclusion: the results suggested that there was a considerable genetic variation among m. piperita l accessions. indicate the presence of comparable genetic potentials in genotypes of mentha piperita l. for cultivar development.