بررسی توده‌های بومی عدس (lens culinaris medik.) از نظر تحمل به سرما در شرایط کنترل شده و شرایط مزرعه

مقدمه و هدف: عدس (lens culinaris medik.) یکی از مهم ترین گیاهان خانواده حبوبات در ایران است که در مناطق سردسیر به صورت دیم و بهاره کشت می شود. اما یکی از عوامل بازدارنده کشت پاییزه عدس در مناطق سردسیر صدمات ناشی از سرما و یخبندان است. بنابراین جهت توسعه کشت پاییزه نیاز به ارقام متحمل به تنش سرما است، اما تاکنون رقم مناسب و متحمل به تنش سرما در عدس معرفی نشده است. بنابراین در حال حاضر ارزیابی تحمل به سرما، معرفی ارقام پاییزه و در نتیجه پایداری تولید از اهداف مهم برنامه های اصلاح گیاهان زراعی در مناطق سردسیر می باشد.مواد و روش ها: این آزمایش در سال زراعی 1401-1400 در موسسه تحقیقات دیم کشور- شهر مراغه انجام شد. مواد گیاهی شامل 13 توده بومی عدس و رقم شاهد سنا بود. آزمایش در قالب طرح بلوک تصادفی با دو تکرار در شرایط دیم اجرا شد. ارزیابی تحمل به سرما در مزرعه با استفاده از امتیازدهی تحمل به سرما با پارامتر (ctr) انجام شد. جهت بررسی صفات ارتفاع بوته و تعداد دانه در بوته از پنج بوته تصادفی یادداشت برداری شد. شاخص نرمال شده پوشش گیاهی نیز محاسبه شد. ارزیابی تحمل به سرما در شرایط کنترل شده با استفاده از امتیازدهی بر اساس میزان خسارت سرما با پارامتر (ctr) انجام گرفت. یافته ها: در آزمایش مزرعه، در توده های بومی و همچنین رقم سنا هیچ اثری از خسارت سرما مشاهده نشد. با در نظر گرفتن عملکرد، شاخص نرمال شده پوشش گیاهی، ارتفاع بوته، بیوماس و تعداد دانه در بوته، توده های 4 (اردبیل- نیر- داش بلاغ) و 1 (اردبیل- نیر- چهره برق) برتر بودند. این توده ها به ترتیب 41 درصد و 31 درصد افزایش عملکرد نسبت به شاهد سنا داشتند. در حالی که نتایج شرایط کنترل شده نشان داد که توده های 2 (اردبیل- ننه کران)، 3 (اردبیل- دودران)، 9 (ورزقان- اورنگ) و 11 (ورزقان- صومعه دل) دارای 91 الی 100درصد بقا بودند و به عنوان بسیار متحمل شناسایی شدند. همچنین، توده های 1 (اردبیل- چهره برق) و 5 (مغان- جعفرآباد) دارای درصد بقای 81/5 الی 82/5 بودند و به عنوان متحمل شناسایی شدند. نتیجه گیری: در حالت کلی، تنوع بالایی بین توده ها مشاهده شد. برخی توده ها از جمله 4 (اردبیل- نیر- داش بلاغ) و 1 (اردبیل- نیر- چهره برق) دارای صفات مطلوب زراعی بودند و می توان در برنامه های اصلاحی از آن ها بهره برد. مقایسه شرایط مزرعه و کنترل شده نشان داد که دقت نتایج حاصل از انجام آزمایش در شرایط کنترل شده بالاتر می باشد.

study lentil (lens culinaris l.) landraces for cold tolerance under field and controlled conditions

extended abstractintroduction and objective: lentil (lens culinaris medik.) is one of the main food legume crops in iran, where it is grown as a rainfed crop in the spring season in cold regions. one of the obstacles of autumn cultivation in cold regions is the negative effects of cold and frost. so, in order to expend autumn cultivation, introducing cold varieties are needed. but until now, a cold tolerant lentil variety has not been introduced. assessment of cold tolerance, introducing autumn cultivated cultivars and production stability are important goals of crop breeding programs in cold regions. material and methods: this study was carried out during the (2021-2022) growing season at the dryland agricultural research center. plant materials consisted of 13 lentil landraces that were collected from iran and a check variety sana. experiments were conducted at rainfed conditions using a complete block design with two replications. plants were evaluated for cold tolerance screening in the field under natural conditions with a cold tolerance rating (ctr: cold tolerance score) scale. observations of five randomly selected plants from each plot were recorded for plant height and seed number per plant. green seeker calculated the normalized difference in the vegetative index using red and near infra-red light. cold tolerance of landraces was also evaluated under controlled conditions (cold room). results: according to the field trial results, none of the landraces had cold damage effects. considering yield, ndvi index, plant height, biomass and seed number per plant, landraces 4 (ardebil- nir- dash boulagh) and 1 (ardebil- nir- chehre bargh) were the best. these landraces had 41% and 31% higher yields than the sana check variety. controlled condition results showed that landraces 2 (ardebil- namin- nane karan), 3 (ardebil- namin- dodran), 9 (varzegan- orangh) and 11 (varzegan- somedel) had 91-100 survival percentage and selected as highly tolerant. also, landraces 1 and 5 had 81.5- 82.5 survival percentages and were considered as tolerant. conclusion: totally, results showed highly significant differences between landraces. some landraces such as number 1(ardebil- nir- chehre bargh) and 4 (ardebil- nir- dash boulagh), had suitable agronomic attributes and could be used in lentil breeding programs. comparing field and controlled condition results showed accuracy of evaluating cold tolerance under controlled condition.