اثر متقابل ژنوتیپ در محیط و تجزیه پایداری عملکرد دانه لاین‌های برنج (.oryza sativa l)

مقدمه و هدف: با توجه به افزایش مصرف سرانه برنج در کشور و نیاز به افزایش تولید برنج در واحد سطح، معرفی ارقام جدید کیفی، پر محصول و با ثبات عملکرد دانه امری بسیار مهم به حساب می‌آید. عملکرد دانه به ژنوتیپ و پاسخ آن به شرایط محیطی بستگی دارد. در راستای افزایش کمی و کیفی برنج این پژوهش به‌منظور ارزیابی برهم‌کنش ژنوتیپ × محیط و تعیین پایداری عملکرد دانه ژنوتیپ‌های برنج انجام شد.مواد و روش‌ها: در این آزمایش 8 لاین کیفی برنج به همراه ارقام شاهد شامل کادوس، علی کاظمی و چمپای محلی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در دو منطقه چرام و باشت طی سال‌های 1396 و 1397 اجرا گردید. در هر سال عملکرد ژنوتیپ‌های مورد آزمایش به‌طور جداگانه از طریق تجزیه واریانس ساده و با استفاده از روش دانکن مورد آزمون قرار ‌گرفت و در پایان سال دوم به‌منظور تعیین سازگاری تجزیه واریانس مرکب به‌عمل ‌آمد. برای تجزیه پایداری لاین‌ها، از روش‌های واریانس پاِیداری شوکلا، ضریب تغییرات محیطی فرانسیس و کاننبرگ، اکووالانس ریک، انحراف از خط رگرسیون ابرهات و راسل، ضریب رگرسیونی فینلی و ویلکینسون و ضریب تشخیص پینتوس استفاده شد.یافته‌ها: نتایج حاصله حاکی از تنوع زیادی بین ژنوتیپ‌های مورد بررسی از نظر عملکرد دانه و دیگر صفات زراعی بود. تجزیه واریانس مرکب نشان داد که بین سال‌ها تفاوت معنی‌داری در سطح احتمال 5 درصد وجود دارد. تجزیه پایداری ژنوتیپ‌ها بوسیله محاسبه پارامترهای پایداری نشان می‌دهد که بیش‌ترین پایداری مربوط به رقم چمپای محلی و لاین‌های 7، 8، 5 و 6 بوده است. بر پایه شاخص ابرهات و راسل ژنوتیپ‌های 7،6 و 8 و رقم چمپای محلی در هر دو محیط آزمایشی مطلوب بودند. از نظر پارامتر پایداری اکووالانس ریک، رقم چمپای محلی و ژنوتیپ 6 و 5 برتر بودند. براساس نتایج تجزیه و مقایسه میانگین تیمارها، برتری عملکرد دانه مربوط به لاین‌های 7 و 5 با متوسط عملکرد 9/60 و 8/85 تن در هکتار بوده است. لاین‌های مذکور به‌ دلیل عملکرد، راندمان تبدیل، درصد برنج کامل بالا و میزان آمیلوز متوسط، ثبات عملکرد و سازگاری محیطی مناسب، به‌عنوان ژنوتیپ‌های برتر تشخیص داده شدند.نتیجه‌گیری: بر پایه نتایج حاصل از روش‌های پایداری لاین‌های شماره 7 و 5 به‌ترتیب با متوسط عملکرد 9/60 و 8/85 تن در هکتار و داشتن واریانس پایداری، ضریب تغییرات محیطی و واریانس درون مکانی کم‌تر از یک، همچنین ضریب خط رگرسیونی معادل یک به‌عنوان ژنوتیپ‌های پایدار برای هر دو منطقه و سایر مناطق مشابه قابل توصیه می‌باشند.

genotype × environment interaction and grain yield stability analysis of rice genotypes (oryza sativa l.)

extended abstractintroduction and objective: considering the increase in per capita consumption of rice in the country and the need to increase rice production per unit area, it is very important to introduce new high-quality varieties with high yield and stable grain yield. the grain yield depends on the genotype and its response to environmental conditions. to increase the quantity and quality of rice, this research was conducted to evaluate the interaction between genotype × environment and to determine the stability of the grain yield of rice genotypes.materials and methods: in this experiment, 8 quality rice lines were carried out including kadus, ali kazemi, and champa local cultivars in the form of randomized complet block design with three replications in cheram and basht regions during 2017 and 2018. in each year, the performance of tested genotypes was tested separately using simple variance analysis and using duncan’s method, and at the end of the second year, combined analysis was performed to determine the compatibility. to analyze the stability and compatibility of lines, shukla’s stability variance, francis and kanenberg’s coefficient of environmental changes, wrickes ecovalence, deviation from eberhart and russell’s regression line, finley and wilkinson’s regression coefficient and pintos’ coefficient of identification were used.results: the results showed a great diversity between the investigated genotypes in terms of grain yield and other agricultural traits. composite variance analysis showed that there is a significant difference between years at the 5% probability level. the stability analysis of the genotypes by calculating the stability parameter shows that the highest stability was related to the local champa variety and lines 7, 8, 5, and 6. based on the calculated eberhart & russell method, genotypes 7, 6, and 8 and the local champa variety were favorable in both test environments. in terms of wrickes ecovalence, and stability parameter, the local champa cultivar and genotypes 6 and 5 were the best. based on the results of the analysis and comparison of the average of the treatments, the superiority of the grain yield was related to lines 7 and 5 with an average yield of 9.60 and 8.85 tons per hectare. the mentioned lines were recognized as superior genotypes due to their average yield, conversion efficiency, high percentage of whole rice, and average amylose content.conclusion: based on the results obtained from the stability methods of lines number 7 and 5, respectively, with an average yield of 9.60 and 8.85 tons per hectare and having stability variance, environmental change coefficient, and intra-location variance less than one, as well as the coefficient of the regression line equal to one they are recommended as stable genotypes for both regions and other similar regions.