ارزیابی برخی از ارقام و لاین‌های جهش‌یافته برنج در واکنش به شرایط حرارتی در کشت دوم

مقدمه و هدف: طی سال‌های اخیر کشت مجدد برنج با ارتقاء ضریب خوداتکایی محصول و بهره‌وری، بسیار مورد توجه کشاورزان شمالی کشور قرار گرفته است. از طرفی افت دما در زمان گلدهی و پرشدن دانه علی‌رغم بهبود کیفیت، منجر به کاهش شدید عملکرد کشت دوم برنج می‌شود. بنابراین شناسایی ارقام مناسب از جهت زودرس‌بودن و تحمل به سرما که منجر به دسترسی به عملکرد قابل قبول دانه شود از اولویت‎‌های کشت و کار در کشت مجدد برنج می‌باشد.مواد و روش‌ها: در این پژوهش، ارزیابی تحمل به سرما برای 24 ژنوتیپ برنج شامل پنج لاین جهش‌یافته با ems، دو رقم جهش‌یافته با اشعه گاما از رقم طارم محلی، پنچ لاین خارجی، سه رقم اصلاح‌شده و نه رقم محلی در مزرعه پژوهشی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار در شرایط کشت مجدد در سال زراعی 1401 انجام شد. در پایان فصل رشد صفات مختلفی نظیر تعداد روز تا 100 درصد خوشه‌دهی، تعداد روز تا رسیدگی، ارتفاع گیاه، تعداد خوشه در بوته، طول خوشه، تعداد دانه در خوشه، تعداد دانه پوک در خوشه، تعداد دانه بارور در خوشه، طول دانه، وزن هزار دانه، شاخص برداشت خوشه، درصد باروری خوشه، تراکم دانه و عملکرد شلتوک مورد اندازه‌گیری قرار گرفت. جهت گروه‌بندی ژنوتیپ‌ها از روش تجزیه کلاستر و تجزیه به مولفه اصلی استفاده شد.یافته‌ها: از 24 ژنوتیپ برنج کشت‌شده در شرایط سرمای آخر فصل، تنها 14 ژنوتیپ به مرحله خوشه‌دهی رسیدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین ژنوتیپ‌ها در کلیه صفات مورد مطالعه، اختلاف معنی‌داری وجود داشت. نتایج مقایسه میانگین نشان داد که ارقام زرک و کوهسار و موتانت‌های l181، l183، l184 و l185 جزء زودرس‌ترین ژنوتیپ‌ها بود. بیشترین و کمترین میزان تعداد دانه در خوشه به‎‌ترتیب مربوط به ژنوتیپ‌های d 100 و بینام به میزان 147/47 و 50/67 بود. نتایج مقایسه میانگین نشان داد که بیشترین میزان عملکرد دانه مربوط به ژنوتیپ l183 به میزان 339 گرم بر متر مربع بود که در مقایسه با رقم شاهد بینام 79 درصد بیشتر بود. دندروگرام حاصل از تجزیه کلاستر نشان داد که کلیه ژنوتیپ‌های مورد مطالعه در چهار گروه مجزا از هم تفکیک شدند که گروه دو و گروه چهارم دارای بیشترین مقدار عملکرد بودند. نتایج تجزیه مولفه‌های اصلی نشان داد که تعداد چهار مولفه دارای مقدار ویژه بالاتر از یک بودند و در مجموع 86/36 درصد از واریانس کل را به خود اختصاص دادند. در مولفه اول صفات صفات تعداد روز تا 100 درصد خوشه‌دهی (0/73)، تعداد روز تا رسیدگی (0/71)، ارتفاع گیاه (0/74)، طول خوشه (0/79)، تعداد دانه پوک در خوشه (0/70)، وزن هزار دانه (0/68-)، شاخص برداشت خوشه (0/73-) و باروری خوشه (0/76-) بیشترین میزان بار عامل را دارا بودند.نتیجه‌گیری: با ارزیابی خصوصیات زراعی و عملکرد در نهایت لاین موتانت l183 به‌عنوان برترین لاین هم از نظر دوره رسیدگی و خصوصیات زراعی و هم از نظر عملکرد شلتوک گزینش و معرفی می‌گردد. 

evaluation of some varieties and mutant lines of rice in response to thermal conditions in the double cropping system

extended abstractintroduction and objective: during the recent years, rice has again received a lot of attention from farmers in the north of the country by improving the self-reliance coefficient of the product and productivity. on the other hand, temperature drop at the time of flowering and grain filling, despite the quality improvement, leads to a sharp decrease in the yield of the rice in double cropping stage. therefore, identification of suitable cultivars in terms of precociousness and tolerance to cold, which will result in acceptable grain yield, is one of the priorities of rice cultivation.materials and methods: in this research, evaluation of cold tolerance for 24 rice genotypes including five ems mutant lines, two gamma ray mutant varieties from the tarom-mahalli cultivar, five foreign lines, three improved cultivars and nine landrace cultivars in the research farm of the sari agricultural sciences and natural resources university was carried out in the form of a randomized complete block design in three replications under replanting conditions. at the end of the growing season, various traits such as the number of days to full heading stage, the number of days to maturity, the height of the plant, the number of panicles per plant, the length of the panicle, the number of seeds per panicle, the number of unfilled grains per panicle, the number of fertile grains per panicle, length of grain, 1000-grain weight, panicle harvest index, panicle fertility percentage, grain density and paddy yield were measured. cluster analysis and principal component analysis were used to categorize genotypes.result: out of 24 rice genotypes cultivated under cold conditions at the end of the season, only 14 genotypes reached the heading stage. the results of analysis of variance showed that there is a significant difference between the genotypes in all studied traits. the mean comparison results showed that zarak and kohsar cultivars and l181, l183, l184 and l185 mutants were among the low-duration genotypes. the highest and lowest number of grains in the panicle was related to d100 and binam genotypes with 147.47 and 50.67, respectively. the mean comparison results showed that the highest grain yield of l183 genotype was 339 g.m-2, which was 79% higher than the binam (control cultivar). the dendrogram obtained from the cluster analysis showed that all the studied genotypes were segregated into four separate groups that the second and fourth group had the highest amount of yield. the results of principal components analysis showed that the number of four components had an eigenvalue higher than one and they accounted for 86.36% of the total variance. in the first component, the number of days to full heading stage (0.73), the number of days to maturity (0.71), plant height (0.74), panicle length (0.79), the number of grains per panicle (0.70), 1000-grain weight (-0.68), panicle harvest index (-0.73), and panicle fertility (-0.76) had the highest factor loading.conclusion: by evaluating the agronomical characteristics and grain yield, the mutant line (l183) was selected and introduced as the best line both in terms of maturity period and agronomical characteristics.