ارزیابی برخی ژنوتیپ های گندم دوروم براساس صفات فنومورفولوژیکی و زراعی

مقدمه و هدف: کاربرد اصلی گندم دوروم در تولید سمولینا (آرد ماکارونی) به‎واسطه پروتئین زیاد و گلوتامین قوی، برای تولیدات ماکارونی می باشد. توسعه صنعت ماکارونی به همراه افزایش تقاضا برای آن و مساعد بودن شرایط آب و هوایی در بسیاری از نقاط ایران، مستلزم پژوهش های بیشتر، به‎ویژه در زمینه به نژادی گندم دوروم با آگاهی از تنوع ژنتیکی ژنوتیپ های مورد بررسی است. مواد و روش‌ها: مواد گیاهی مورد استفاده در این آزمایش شامل 18 ژنوتیپ پاییزه گندم دوروم بود که در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم مغان واقع در شهرستان پارس آباد استان اردبیل در شرایط دیم مورد ارزیابی قرار گرفت. تعداد 32 صفت فنومورفولوژیکی و زراعی در آزمایشگاه و مزرعه اندازه گیری شدند. یافته‌ها: اختلاف بین ژنوتیپ های مورد مطالعه برای اکثر صفات معنی دار بود. مقایسه میانگین صفات برای ژنوتیپ های گندم دوروم در صفات مهم نظیر عملکرد کل دانه، بیوماس کل، عملکرد پنجه های بارور، وزن سنبله اصلی، تعداد برگ، طول سنبله و طول پدانکل، دو ژنوتیپ را به‎عنوان ژنوتیپ های برتر معرفی نمود. عملکرد کل دانه با برخی صفات نظیر وزن سنبله اصلی، تعداد سنبلچه، تعداد دانه در سنبله، تعداد دانه در پنجه بارور، عملکرد پنجه های بارور و وزن ریشک همبستگی مثبت معنی داری داشت. تجزیه خوشه ای، 18 ژنوتیپ گندم دوروم را به سه گروه منتسب کرد. خوشه اول شامل هفت ژنوتیپ، خوشه دوم دارای سه ژنوتیپ و در نهایت خوشه سوم نیز در برگیرنده هشت ژنوتیپ بود. خوشه سوم از لحاظ صفات ارتفاع بوته، طول سنبله، طول پدانکل، تعداد برگ، قطر ساقه، تعداد پنجه بارور، وزن تک بوته، وزن سنبله اصلی، تعداد سنبلچه، تعداد دانه در سنبله، تعداد دانه در پنجه بارور، عملکرد پنجه های بارور، طول ریشک، وزن ریشک، عملکرد کاه، طول برگ پرچم، عرض برگ پرچم، عملکرد کل دانه، بیوماس کل و عملکرد کاه کل، ارزش بالاتر از میانگین داشت. بنابراین ژنوتیپ های این گروه را می توان برای بهبود عملکرد دانه مورد استفاده قرار داد. در تجزیه به مولفه های اصلی، سه مولفه اول 68/28 درصد از تنوع کل را توجیه کردند. برای مولفه اول وزن تک بوته، وزن سنبله، عملکرد پنجه های بارور، عملکرد کاه، عملکرد کل دانه و بیوماس کل کرت دارای ضرایب مثبت بالا بودند. با توجه به تجزیه به مولفه های اصلی، مولفه اول، مولفه عملکرد دانه، مولفه دوم، صفات مربوط به رسیدگی و مولفه سوم، صفات مربوط به پر برگی نام گذاری شد. از این مولفه ها می توان در امر گزینش برای ژنوتیپ های گندم دوروم در برنامه های به نژادی استفاده کرد.نتیجه گیری: بین ژنوتیپ های گندم دوروم از لحاظ صفات مورد بررسی، تنوع قابل ملاحظه ای یافت شد که از این تنوع می توان در برنامه های به نژادی برای مقاومت به تنش های زیستی و غیرزیستی و سایر اهداف اصلاحی استفاده کرد.

evaluation of some durum wheat genotypes using phenomorphological and agronomic traits

extended abstractintroduction and objective: the main usage of durum wheat is the production of semolina (pasta flour) for pasta products due to its high protein and strong glutamine. the development of the pasta industry, along with the increase in its demand and the favorable weather conditions in many parts of iran, requires more research, especially in the field of durum wheat breeding with knowledge of the genetic diversity of the studied genotypes.material and methods:the plant material used in this experiment included 18 winter durum wheat genotypes that were evaluated in dryland conditions in a randomized complete block design with four replications at moghan dryland agricultural research station located in pars-abad of ardabil province. the 32 phenomorphological and agronomic traits were measured in laboratory and field.results: the difference between the studied genotypes was significant for most of the traits. mean comparison of traits for durum wheat genotypes in important traits such as total grain yield, total biomass, yield of fertile tillers, weight of main spike, number of leaves, length of spike and length of peduncle, introduced two genotypes as prior genotypes. total grain yield had a significant positive correlation with some traits such as main spike weight, number of spikelets, number of grains per spike, number of grains in fertile tillers, yield of fertile tillers and awn weight. cluster analysis classified 18 durum wheat genotypes to three groups. the first cluster included seven genotypes, the second cluster contained three genotypes, and finally the third cluster included eight genotypes. the third cluster in terms of plant height, spike length, peduncle length, number of leaves, stem diameter, number of fertile tillers, weight of single plant, weight of main spike, number of spikelets, number of grains per spike, number of grains per fertile tiller, fertile tiller yield, awn length, awn weight, straw yield, flag leaf length, flag leaf width, total grain yield, total biomass and total straw yield were higher than average. therefore, the genotypes of this group can be used to improve grain yield. in principal component analysis, the first three components explained for 68.28% of the total variation. for the first component, single plant weight, spike weight, fertile tiller yield, straw yield, total grain yield and total biomass had high positive coefficients. according to the analysis of the main components, the first component, grain yield component, the second component, maturity-related traits and the third component, leaf-related traits were named. these components can be used in the selection of durum wheat genotypes in breeding programs. conclusion: among durum wheat genotypes in terms of studied traits, considerable diversity was found, and this diversity can be used in breeding programs for resistance to biotic and abiotic stresses and other breeding purposes.