ارزیابی برهم‌کنش ژنوتیپ × محیط و تجزیه پایداری عملکرد دانه و علوفه ژنوتیپ‌های خلر (lathyrus sativus l.)

مقدمه و هدف: با توجه به الزام کشور در تامین نیاز غذایی جامعه و نیاز غذایی دام‌های موجود در جهت رفع نیاز غذایی، معرفی ارقامی که بتوانند از نظر سازگاری و پایداری در مناطق خشک و نیمه‌خشک نسبت به ارقام موجود برتری داشته باشند ضروری است. استفاده از گیاهان علوفه‌‌ای مانند خلر به‌دلیل سازگاری بالا به آب و هوای خشک و نیمه‌خشک و پتانسیل بالای عملکرد، تثبیت نیتروژن، تحمل به خشکی و شوری می‌تواند نقش مهمی در تناوب زراعی، حفاظت از خاک، کاهش علف‌های هرز و بیماری‌ها داشته باشد. این پژوهش با هدف ارزیابی اثر متقابل ژنوتیپ × محیط و پایداری عملکرد علوفه و دانه،ژنوتیپ‌های خلر در مناطق مختلف کشور انجام شد.مواد و روش‌ها: این بررسی با 16 لاین پیشرفته خلر، در ایستگاه‌های گچساران، مهران، شیروان چرداول و کوهدشت به‌مدت سه سال زراعی در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. هر رقم در 6 خط به طول 7 متر و به فاصله 25 سانتی‌متر از همدیگر کشت گردید. بعد ازتجزیه واریانس مرکب برای سال‌های مختلف در مناطق مختلف، مقایسه میانگین به روش حداقل تفاوت معنی‌دار در سطوح احتمال 5% و 1% انجام گردید. برای تجزیه پایداری و سازگاری لاین‌ها، روش‌های پایداری فرانسیس و کاننبرگ، ابرهات و راسل، اکووالانس ریک، واریانس پاِیداری شوکلا، پارامتر پایداری پلاستد و پترسون، فینلی و ویلکینسون، پرکینز و جینکز‌، مجموع رتبه‌بندی گنگ، و روش تک متغیره، ناپارامتری، نصار- هان و تنازارو استفاده شد.یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس مرکب عملکرد علوفه‌‌تر و دانه نشان داد که اثر ساده سال، ژنوتیپ، مکان و اثر متقابل ژنوتیپ × مکان برای هر دو صفت در سطوح احتمال آماری غیر معنی‌دار، و اثر متقابل سال × ژنوتیپ برای عملکرد علوفه‌تر معنی‌دار و برای عملکرد دانه غیر معنی‌دار بود. اثر سه جانبه سال × مکان × ژنوتیپ برای علوفه تر در سطوح احتمال آماری معنی‌دار نبود؛ اما برای عملکرد دانه معنی‌دار گردید. عملکرد علوفه‌تر برای لاین‌های خلر از 12839 کیلوگرم در هکتار برای لاین شماره 5 تا 16680 کیلوگرم در هکتار برای ژنوتیپ شماره 10 به‌ترتیب با 11/5 درصد افت و 15 درصد برتری نسبت به نقده نوسان نشان داد. همچنین لاین‌های خلر از نظر عملکرد دانه از 1239 کیلوگرم در هکتار برای لاین شماره 7 تا 1723 کیلوگرم در هکتار برای لاین شماره 10 با 2 درصد افت و 36/3 درصد برتری نسبت به نقده نوسان داشتند. نتایج تجزیه پایداری عملکرد علوفه نشان داد که از نظر پارامتر ضریب تغییرات، ژنوتیپ‌های 16، 5 و 10، از نظر شاخص پلاستد و پترسون ژنوتیپ‌های 14، 9، از نظر فنیلی ویلکینسون ژنوتیپ‌‌های 15، 2، 13، از نظر پایداری شوکلا ژنوتیپ‌‌های 14، 9، 6، و از نظر اکووالانس ریک، ژنوتیپ‌‌های 14، 9، 6 و 13 پایدارترین ژنوتیپ بودند. تجزیه پایداری عملکرد دانه به روش تک متغیره نشان داد که از نظر پارامتر ضریب تغییرات، ژنوتیپ‌های 11، 12، 3، از نظر شاخص پلاستد و پترسون ژنوتیپ‌های 7، 12، 5، از نظر فنیلی ویلکینسون ژنوتیپ‌‌های 13، 12، 4، 15، 6، از نظر پایداری شوکلا ژنوتیپ‌‌های 7، 12، 5، 6، و از نظر اکووالانس ریک، ژنوتیپ‌‌های 7، 12، 5، 6و 8 پایدارترین ژنوتیپ خلر تعیین گردید.نتیجه گیری: بر پایه نتایج بدست آمده، از نظر عملکرد علوفه‌تر لاین‌های شماره 1، 10، 9 و 15 و به لحاظ عملکرد دانه ژنوتیپ‌های شماره 12، 15، 8 و 10 از پایداری و عملکرد بالایی در مقایسه با سایر ژنوتیپ‌های خلر برخوردار بودند در کل با ملاحظه تمامی پارامترهای پایداری و سازگاری لاین‌های شماره 1، 10، 12، 15 و 8 به‌عنوان پایدارترین لاین‌ها انتخاب گردیدند. و ژنوتیپ‌های شماره 10 و 15 هم برای علوفه و هم برای بذر مناسب بودند. 

evaluation of genotype × environment interaction and stability analysis of grain and forage yield of grass pea (lathyrus sativa l.) genotypes

extended abstractintroduction and objective: considering the requirement of the country to meet the nutritional needs of the society and the nutritional needs of the existing livestock in order to meet the nutritional needs, it is necessary to introduce cultivars that can be superior to the existing cultivars in terms of adaptability and stability in arid and semi-arid regions. the use of forage plants such as grass pea can play an important role in crop rotation, soil protection, reducing weeds and diseases due to high adaptability to dry and semi-arid climates and high yield potential, nitrogen fixation, tolerance to drought and salinity. this research was carried out with the aim of evaluating the interaction effect of genotype × environment and the stability of forage and grain yield of grass pea genotypes in different regions of the country.material and methods: this study was carried out with 16 advanced grass pea lines in gachsaran, mehran, shirvan cherdavel and kohdasht stations for three crop years in the form of a randomized complete block design with three replications. each genotype was cultivated in 6 lines with a length of 7.03 meters and a distance of 0.25 cm from each other. after analyzing the composite variance for different years in different regions, mean comparison was done using the minimum significant difference method at 5% and 1% probability levels. to analys the stability and compatibility of lines, were used the stability methods of francis and kanenberg, eberhut and russell, rick’s equivalence, shokla’s stability variance, plasted and patterson’s stability parameter, finley and wilkinson, perkins and jinks, gang’s total ranking, and the single-variable, non-parametric method, nassar- han and tanazaro.results: the results of composite variance analysis of forage yield and grain yield showed that the simple effect of year, genotype, location and the genotype × location interaction effect for both traits were statistically non-significant, and the interaction effect of year × genotype was significant for forage yield and non-significant for grain yield. it was meaningful. the three-way effect of year × location × genotype was not significant at statistical probability levels for forage; but it was significant for grain yield. the forage yield for kholer lines from 12839 kg ha-1 for line number 5 to 16680 kg ha-1 for genotype number 10 with 11.5% drop and 15% superiority compared to naghadeh, respectively. also, in terms of grain yield, grass pea lines fluctuated from 1239 kg ha-1 for line no. 7 to 1723 kg ha-1 for line no. 10 with a 2% drop and 36.3% superiority compared to naghadeh. the results of the stability analysis of forage yield showed that in terms of the coefficient of variation parameter, genotypes 16, 5 and 10, in terms of phenyl wilkinson genotypes 15, 2, 13, in terms of shokla genotypes 14, 9, 6, and in terms of rick’s equivalence, genotypes 14, 9, 6, and 13 were the most stable genotypes. the analysis of grain yield stability by univariate method showed that in terms of coefficient of variation, genotypes 11, 12, 3, in terms of phenyl wilkinson, genotypes 13, 12, 4, 5, 6, in terms of shukla’s, genotypes 7, 12, 5, 6, and in terms of rick’s equivalence, genotypes 7, 12, 5, 6, and 8 were determined to be the most stable grass pea genotypes.conclusion: based on the obtained results, in terms of forage yield lines no. 1, 10, 3, 9 and 15 and in terms of grain yield genotypes no. 12, 15, 8, 10 and 7 had high stability and yield compared to other genotypes. in general, considering all parameters of stability and compatibility, lines number 1, 10, 12, 15, 8, 7 and 9 were selected as the most stable lines, and genotypes no. 10 and 15 were suitable for both forage and seed.