معرفی شاخص انتخاب ژنوتیپ‌های آفتابگردان برای شرایط کشت دوم

مقدمه و هدف: آفتابگردان گیاهی با ارزش اقتصادی بالا و سازگار به طیف وسیعی از شرایط اقلیمی است. کشت بهاره یکی از راه‌های توسعه کشت این محصول در ایران بوده که معمولا با سرماهای آخر فصل همراه می‌باشد. در این خصوص نیاز به شناسایی و معرفی شاخص‌هایی برای گزینش تحمل به دماهای پایین در مرحله زایشی است. مواد و روش‌ها: این تحقیق به‌صورت کرت های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در سال‌های 1393 و 1396 به ترتیب در دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس و موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر انجام شد. کرت‌های اصلی شامل تاریخ کاشت در دو سطح و کرت‌های فرعی شامل پنج لاین اینبرد و سه هیبرید آفتابگردان بود. تاریخ‌های کاشت به گونه‌ای تنظیم گردیدند که امکان حصول دماهای 2 ± 25 و 3 ± 15 درجه سانتی‌گراد در زمان گرده افشانی و پس از آن فراهم گردد. عملکرد تک بوته و صفات فیزیولوژیک نظیر اجزای مرتبط با انتقال مجدد مواد فوتوسنتزی از ساقه و طبق به دانه‌ها، وزن خشک برگ‌ها و نشت الکترولیت بافت کف طبق روی همه تیمارها مورد ارزیابی قرار گرفت. تجزیه‌های چند متغیره روی صفات اندازه‌گیری شده انجام گرفت. یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس مرکب داده‌ها حاکی از معنی‌دار نبودن اثر سه گانه آزمایش× تاریخ کاشت × ژنوتیپ روی اکثر صفات بود. کشت دوم باعث کاهش عملکرد دانه در تمامی ژنوتیپ‌ها شد. در هر دو تاریخ کاشت هیبرید‌ها دارای بیشترین مقدار عملکرد و کمترین نشت الکترولیت بودند. دماهای پایین باعث متمایز شدن رفتار عملکردی در لاین‎های اینبرد شد. همبستگی منفی و معنی‌داری بین نشت الکترولیت در کشت اول و عملکرد بوته در کشت دوم مشاهده گردید. همچنین همبستگی بین قطر ساقه در نزدیکی طبق در تاریخ کشت اول با صفات وزن خشک طبق و ساقه در زمان گرده افشانی، عملکرد دانه، وزن هزار دانه و انتقال مجدد مواد فوتوسنتزی از طبق به دانه در کشت دوم مثبت و معنی‌دار بود. تجزیه رگرسیونی گام به گام عملکرد بوته در کشت دوم روی صفات اندازه‌گیری شده در شرایط کشت اول حاکی از اثر معنی‌دار مثبت وزن خشک طبق در زمان رسیدگی و قطر ساقه در نزدیکی طبق به همراه اثر منفی نشت الکترولیت بود. دو مولفه اول و دوم با لحاظ 79 درصد تغییرات کل داده‌ها، قادر به گروه‌بندی ژنوتیپ‌ها بر مبنای تفاوت در عملکرد دانه و مولفه‌های آن شامل نشت الکترولیت، قطر ساقه در نزدیکی طبق و همچنین مقاومت بر سر انتقال مواد فتوسنتزی از محل ذخیره به دانه‌ها بودند. نتیجه‌گیری: افزایش پایداری غشاء سلولی مکانسیمی تکاملی است که برخی ژنوتیپ‌ها بواسطه آن عملکرد خود را در شرایط تنش سرمایی تا حدودی حفظ می‌نمایند. این صفت به‌همراه قطر ساقه در نزدیکی طبق می‌تواند به‌عنوان شاخصی برای انتخاب لاین‌های اینبرد در نسل‌های در حال تفرق برای تحمل به شرایط دماهای پایین در کشت دوم آفتابگردان مورد استفاده قرار گیرد. 

introducing an index to selection sunflower genotypes for second planting date

extended abstractintroduction and objective:  sunflower is a plant with high economic value and adapted to a wide range of climatic conditions. spring cultivation is one of the ways to enhance in iran the area under cultivation of this crop, which is usually accompanied by terminal low temperatures. in this regard, there is a need to identify and introduce indices for selecting tolerance to low temperatures in the reproductive stage. material and methods: this research was conducted in 2014 and 2017 as a split plot in the form of a randomized complete block design with three replications in tarbiat modarres university and seed and plant improvement institute, respectively. the main plots included planting dates in two levels and the subplots consisted of five inbred lines and three sunflower hybrids. planting dates were adjusted to allow temperatures of 25± 2 °c and 15± 3 °c during and after anthesis. single plant yield and physiological traits such as components related to remobilization from stem and receptacle base to seeds, dry weight of leaves and electrolyte leakage of receptacle tissue were evaluated on all treatments. multivariate analyzes were performed on the measured traits. results: the results of combined analysis of variance of the data showed that the interaction effects of experiment-planting date-genotype of all traits were not significant. the second planting date reduced grain yield in all genotypes. in both planting dates, the hybrids had the highest grain yield and the lowest electrolyte leakage. low temperatures differentiated the yield behavior in the inbred lines. a significant negative correlation was observed between electrolyte leakage in the first planting date and grain yield in the second planting date. also, the correlation between stem diameter in top of the stem in the first planting date was significant and positive with dry weight of the head and stem at anthesis, grain yield, 1000-seed weight and remobilization from receptacle base to the grain in second planting date. stepwise regression analysis of plant yield in the second planting date on the measured traits in the first planting date showed a significant positive effect of head dry weight at maturity and stem diameter in top of the stem and a negative effect of electrolyte leakage. the first and second principal components, explaining 79% of the total data variance, were able to group genotypes based on differences in grain yield and its components, electrolyte leakage, stem diameter in top of the stem and resistance to assimilate transfer from storage to grain.conclusion: increased cell membrane stability is an evolutionary mechanism by which some genotypes maintain their yield and performance to some extent under cold stress conditions. this trait along with the stem diameter in top of the stem can be used as indices for selecting inbred lines in segregating generations to withstand low temperature conditions in the second planting date.