گروه‌بندی ارقام گندم نان بر مبنای ویژگی‌های زراعی با استفاده از روش‌های آماری چند متغیره

مقدمه و هدف: در ایران گندم از نظر تولید و سطح زیر کشت مهم ترین محصول کشاورزی است و افزایش محصول آن روز‌به‌روز مورد توجه بیشتری قرار گرفته است و از نظر اقتصادی و امنیت غذایی مردم از اهمیت بسیاری برخوردار است. پژوهش حاضر به‌منظور بررسی روابط بین صفات مختلف با یکدیگر و تعیین مهمترین صفات موثر بر عملکرد دانه در ارقام گندم نان معرفی‌شده در اقلیم شمال کشور و گروه‌بندی آن‌ها بر اساس برخی صفات مورفولوژیک انجام شد. مواد و روش‌ها: در این پژوهش تعداد 20 رقم گندم اصلاح شده در اقلیم گرم و مرطوب شمال کشور در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار طی سه سال زراعی 98-1395، در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گرگان مورد مطالعه قرار گرفتند.یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که در میان ارقام مورد مطالعه از نظر صفات مورد بررسی اختلاف معنی داری وجود داشت. اثر سال نیز برای تمام صفات به‌غیر از تعداد روز تا گرده‌افشانی معنی‌دار بود و اثر متقابل رقم در سال نیز برای تمام صفات به‌غیر از صفات تعداد پنجه در مترمربع، طول پدانکل و طول سنبله، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک معنی‌دار بود. بیشترین میزان عملکرد دانه (5/59 تن در هکتار) مربوط به رقم احسان بود. مقایسه گروهی بین ارقام جدید و قدیمی نشان داد در صفات عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، وزن هزاردانه، طول دوره پر شدن دانه و سرعت پر شدن دانه، تعداد دانه در سنبله، ارتفاع، تعداد روز تا ظهور سنبله و تعداد روز تا گرده‌افشانی بین دو گروه تفاوت معنی داری وجود داشت. عملکرد دانه بیشترین همبستگی را با شاخص برداشت (**r = 0.92),سرعت پر شدن دانه (**r=0.632 ) و وزن هزار دانه (**r=0.595).داشت. سه متغیر طول دوره پر شدن دانه، تعداد روز تا رسیدگی و طول سنبله به عنوان مهم‌ترین صفات موثر بر عملکرد دانه وارد مدل رگرسیونی شدند که دارای اثرات مستقیم منفی بر عملکرد دانه بودند که بیشترین اثر مستقیم مربوط به تعداد روز تا رسیدگی بود. تجزیه به عامل‌ها پنج عامل را مشخص کرد که 89/052 درصد تغییرات را توجیه کردند. تجزیه خوشه ای بر اساس روش ward برای صفات مورد بررسی، رقم ها را در چهار خوشه گروه بندی کرد. ارقامی که در گروه اول و دوم قرار گرفتند دارای عملکرد، وزن هزاردانه و سرعت پر شدن دانه بیشتر بودند.نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج به دست آمده از بین صفات مورد بررسی شاخص برداشت بیشترین ضریب همبستگی را با عملکرد دانه داشت و سه صفت طول دوره پر شدن دانه، تعداد روز تا رسیدگی و طول سنبله به‌عنوان مهم‌ترین صفات تاثیرگذار بر عملکرد دانه تعیین شدند، به‌طوری‌که ارقامی که دارای طول دوره رسیدگی کمتری بوده و دوره پر شدن دانه در آن‌ها با تنش انتهای فصل برخورد نداشت، دارای عملکرد دانه بیشتری بودند. رقم جدید احسان با داشتن عملکرد بالاتر در سه سال آزمایش و قرار گرفتن آن در خوشه دو که دارای عملکرد بالا بود، به نظر می رسد که رقم برتر در شرایط آب و هوایی گرگان باشد.  

grouping bread w heat cultivars based on agronomic characteristics using multivariate statistical methods

extended abstractintroduction and objective: in iran, wheat is the most important agricultural product in terms of production and cultivated area, and the increase in its production has been receiving more attention day by day, and it is very important in terms of economy and food security of the people. the present study was conducted in order to investigate the relationships between different traits and to determine the most important traits affecting grain yield in bread wheat cultivars introduced in the northern climate of the country and to group them based on some morphological traits.materials and methods: in this research, 20 varieties of wheat improved in the hot and humid climate of the north of the country were studied in the majority of randomized complete blocks design with three replications during three crop years of 2015-2016 at gorgan agricultural research station.results: the results of combined analysis of variance showed that there was a significant difference among the studied cultivars in terms of the investigated traits. the effect of year was also significant for all traits except the number of days to anthesis, and the interaction effect of cultivar was significant for all traits except the number of tiller/m2, peduncle length and spike length, seed yield and biological yield. the highest seed yield (5.59 t ha-1) was related to ehsan variety. group comparison between new and old cultivars showed significant difference between the two groups in grain yield and biological yield, harvest index, 1000-seed weight, length of grain filling period and grain filling speed, number of seeds per spike, height, days to spiking and days to anthesis traits. grain yield had the highest correlation with harvest index (r = 0.92**), seed filling speed (r=0.632**) and thousand kernel weight (r=0.595**). three variables, length of grain filling period, number of days to maturity and spike length were entered into the regression model as the most important traits affecting grain yield, which had negative direct effects on grain yield, and the most direct effect was related to the number of days to maturity. factor analysis identified 5 factors that explained 89.052% of the changes. cluster analysis based on ward method for the studied traits grouped the cultivars into four clusters. the cultivars that were in the first and second groups had higher yields, 1000 kernel weight, and seed filling speed.conclusion: according to the obtained results, among the examined traits, the harvest index had the highest correlation coefficient with grain yield, and the three traits of grain filling period, number of days to maturity, and spike length were determined as the most important traits affecting grain yield. so that the cultivars that had a shorter maturity period and the grain filling period did not interact with the stress at the end of the season, had higher grain yield. the new cultivar ehsan, with its higher performance in three years of testing and its placement in cluster two, which had high performance, seems to be the superior variety in the climatic conditions of gorgan.