ارزیابی توده‌های ایرانی و خارجی مرزه (.satureja hortensis l) با استفاده از روش‌های آماری چند متغیره

مرزه (satureja hortensis l.) یک گیاه دارویی ارزشمند و با خواص و کاربردهای مفید می‌باشد و به دلیل داشتن کارواکرول، تیمول و رزمارینیک اسید در صنایع داروسازی به‌طور گسترده استفاده شده ‌است. در این پژوهش توده‌های مختلف این گیاه از سایر کشور‌ها و مناطق مختلف ایران جمع‌آوری شد. به‌منظور بررسی صفات مورفولوژیکی، فیتوشیمیایی و عملکرد اسانس در آن‌ها در شرایط اقلیمی اردبیل، در سال 1398 آزمایشی در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی انجام شد. نتایج حاصل از تجزیه واریانس داده‌ها نشان داد که در بین 20 توده از نظر بیشتر صفات اختلاف معنی‌داری وجود داشت. صفات مهمی از جمله سطح مقطع بوته بین 19.78 تا 45.29 سانتیمتر مربع، وزن خشک شاخساره بین 0.08 تا 2.05 گرم، وزن صددانه بین 0.021 تا 0.126 ‌گرم و عملکرد اسانس بین 0.23 تا 2.21 گرم در هکتار در بین توده‌ها متغیر بود. توده‌‌های اهواز و یونان به‌ترتیب در صفات رویشی و فیتوشیمیایی بهتر بودند. بیشترین میزان همبستگی بین تعداد برگه و طول بذر (0.96) مشاهده شد. تجزیه خوشه‌ای توده‌های مورد بررسی را در پنج گروه طبقه‌بندی نمود. تجزیه به عامل‌ها نشان داد که پنج عامل اول توانستند 77.78 درصد از واریانس کل را توجیه کنند. نتایج تجزیه‌ی علیت نشان داد که صفات سطح برگ، نسبت طول به عرض برگ، تعداد گل در گل‌آذین، فنول کل و وزن خشک شاخساره در عملکرد اسانس توده‌های مرزه تاثیر داشتند و فنول کل بیشترین اثر مستقیم و مثبت (0.8) را داشت. براساس نتایج این تحقیق، تنوع ژنتیکی قابل توجهی بین توده‌های مرزه‌ی ایرانی و خارجی وجود داشت.

evaluation of iranian and foreign summer savory (satureja hortensis l.) accessions by multivariate statistical analysis

summer savory (satureja hortensis l.) is a valuable medicinal plant with useful properties and applications, has been recently used in the pharmaceutical industry due to its high level of carvacrol, thymol and rosmarinic acid. in this research, different accessions of this plant were collected from other countries and different regions of iran. an experiment was conducted in 2019 year based on randomized complete block design to evaluate the morphological, phytochemical and essential oil traits of these accessions in ardabil climatic condition. analysis of variance showed that there were significant differences for the most studied traits among 20 accessions. the important traits such as plant diameter (19.78-45.29 cm2), shoot dry weight (0.08-2.05 g/p), 100-seed weight (0.021 to 0.126 g/p), and essential oil yields (0.23 to 2.21 g/h) were varied among accessions. the ahvaz and greece accession were the best in term of vegetative and phytochemical traits respectively. maximum correlation was shown between bract number and seed length per plant (0.96). cluster analysis, classified the accessions into five major groups. factor analysis indicated that the five factors explained 77.78 of the variation among the accessions. the results of path analysis showed that the leaf area, leaf length/width, number of flowers in inflorescence, phenolic content and shoot dry weight had effect in essential oil yield of accessions and phenolic content had the highest direct and positive effect (0.8). the results suggested that there was a considerable genetic variation among s. hortensis accessions.