بررسی پایداری عملکرد دانه در ژنوتیپ‌های پیشرفته گندم دوروم (triticum turgidum var. durum) با استفاده روش‌ها پارامتری و ناپارامتری تجزیه پایداری

 ﮔﻨﺪم دوروم ﺑﺎ ﻧﺎم ﻋﻠﻤی triticum turgidum var. durum ﺗﺘﺮاﭘﻠﻮﺋﻴﺪ و دارای 28 ﻛﺮوﻣﻮزوم می باشد و ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢ ﺗﺮﻳﻦ ﻏﻼت دﻧﻴﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﻚ ﺟﻬﺎن ﻛﺸﺖ ﻣﻲﺷﻮد. معرفی ژنوتیپ‌هایی با عملکرد بیشتر، متحمل به کم‌آبی و دارای پایداری بالا یکی از ضرورت‌های توسعه کشت گندم دوروم است. اثر متقابل ژنوتیپ در محیط یکی از موضوعات مهم در برنامه‌های اصلاحی می‌باشد و در صورت وجود اثر متقابل باید پایداری و سازگاری ژنوتیپ‌‎ها در محیط‌های مختلف برای تولید محصول مطمئن ارزیابی شود. در تحقیق حاضر به‌منظور بررسی پایداری 10 ژنوتیپ گندم دوروم، آزمایشی ‌در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 3 تکرار در دو شرایط دیم و آبیاری انتهایی طی سال های زراعی1397-1396و 1398-1397، در شهرستان کوهدشت استان لرستان انجام شد. نتایج تجزیه واریانس عملکرد دانه ژنوتیپ‌ها برای اجرای آزمایش در طی دوسال و در دو محیط نشان داد که تنوع معنی‌داری (01/0 p<)  برای عملکرد در بین ژنوتیپ‌ها وجود داشت، اثر سال معنی‌دار نشد و اثر دو محیط در سطح 1% معنی‌دار بود، همچنین اثر متقابل ژنوتیپ× محیط نیز در سطح 1 درصد معنی‌دار شد. براساس میانگین عملکرد، omrbi3، هانا، بهرنگ و آریا بیشترین پایداری را داشتند، اما در مقابل dm-73-13، دهدشت، مراغه 1 و مراغه 2 کمترین پایداری را نشان دادند. پایداری ژنوتیپ‌ها با روش‌های پارامتری و ناپارامتری  براساس عملکرد دانه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد، که هیچکدام از پارامترها با عملکرد همبستگی مثبت و معنی‌داری نداشتند، بنابراین ژنوتیپ‌های دارای بیشترین عملکرد براساس این پارامترها دارای پایداری بالایی نبودند. بر اساس روش‌های پارامتری دو ژنوتیپ آریا و شبرنگ دارای بیشترین پایداری و عملکرد متوسط بودند. در روش‌های ناپارامتری نیز مشاهده شد که ژنوتیپ‌های آریا، هانا و omrbi3 که پتانسیل بالایی برای عملکرد داشتند براساس rs و kr نیز پایداری بالایی نشان دادند.

evaluation of grain yield stability in advanced genotypes of durum wheat (triticum turgidum var. durum) using parametric and non-parametric methods of stability analysis

triticum turgidum var. tetraploid durum and has 28 chromosomes and one of the world’s most important crops in semi-arid regions of the world are grown. introduced genotypes with greater yield, drought tolerance and high stability are one of the necessities of cultivation of durum wheat. genotype interaction in the environment is one of the important issues in breeding programs and if there is an interaction, the stability and compatibility of genotypes in different environments should be evaluated to produce a safe product. in the present study, in order to investigate the stability of 10 durum wheat genotypes, an experiment was conducted in the form of a randomized complete block design with 3 replications in both rained and end irrigation conditions during the cropping years 2019-2018 and 2020-2019, in koohdasht, lorestan province. the results of analysis of variance of grain yield of genotypes for the experiment during two years in two environments showed that there was a significant variation (p <0.01) for yield between genotypes, the effect of the year was not significant and the effect of the two environments was significant at 1%. also, the interaction of genotype × environment was significant at 1% level. based on the average yield, omrbi3, hana, behrang and aria had the most stability, but in contrast to dm-73-13, dehdasht, maragheh 1 and maragheh 2 showed the least stability. stability of genotypes was investigated by parametric and non-parametric methods based on grain yield. the results showed that none of the parameters had a positive and significant correlation with yield, so the genotypes with the highest yield based on these parameters did not have high stability. based on parametric methods, aria and shebrang genotypes had the highest stability and moderate yield. in nonparametric methods, it was observed that aria, hannah and omrbi3 genotypes, which had high potential for yield based on rs and kr, also showed high stability..