گزینش اکوتیپ‌ های جغجغک (vaccaria hispanica) بر اساس صفات زراعی تحت رژیم‌های مختلف آبیاری

مقدمه و هدف: جغجغک، به دلیل داشتن تری‏ترپنوئیدهای ساپونینی از پتانسیل زیادی برای تولید محصولات دارویی برخوردار است. هدف از این آزمایش بررسی اکوتیپ‌های مختلف جغجغک در شرایط تنش خشکی و گزینش اکوتیپ(‌های) متحمل آن بر اساس صفات زراعی با استفاده از شاخص‌های گزینشی تحت رژیم های مختلف آبیاری بود. مواد و روش‌ها: این آزمایش به‌صورت کرت های خردشده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1399 در اراضی شرکت تولید بذر قزل مغان در پارس آباد انجام پذیرفت. کرت های اصلی به سه تیمار دور آبیاری 7 روز (عدم تنش)، 10 روز (تنش ملایم) و 14روز (تنش شدید) و کرت‌های فرعی به هشت اکوتیپ جغجغک بومی شمال ‌غرب کشور اختصاص داده شد. یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد اثر تنش خشکی در تمامی صفات مورد مطالعه و اثر اکوتیپ در مورد همه صفات غیر از وزن دانه در بوته معنی دار بود. همچنین اثر متقابل آنها در اکثر صفات مورد مطالعه شامل ارتفاع بوته، تعداد شاخه، وزن دانه در بوته، تعداد کپسول پر و توخالی، وزن کاه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیکی و شاخص برداشت معنی‌دار و برای درصد کپسول پر، زیست توده گیاهی و وزن هزار دانه معنی دار نشد. اکوتیپ e7 در شرایط نرمال بیشترین ارتفاع بوته، تعداد شاخه، تعداد کپسول پر، وزن دانه در بوته، اما در شرایط تنش شدید کمترین ارتفاع، تعداد شاخه تعداد کپسول پر و پوک، وزن دانه در بوته، وزن هزار دانه، کاه و دانه در واحد سطح را داشت و حساس ترین اکوتیپ به تنش خشکی بود. اکوتیپ e6 کمترین کاهش را در ارتفاع بوته، تعداد شاخه، وزن دانه در بوته، کاه و دانه در واحد سطح و شاخص برداشت در حالت تنش داشت و متحمل ترین اکوتیپ به تنش خشکی به شمار آمد. برآورد شاخص انتخاب ژنوتیپ ایده‌آل (siig) و شاخص فاصله چند متغیره از ژنوتیپ ایده‌آل (mgidi) برای اکوتیپ‌های مختلف نشان داد که اکوتیپ e6 با داشتن بیشترین مقدار siig و کمترین مقدار mgidi در هر سه شرایط تنش، متحمل‌ترین اکوتیپ بود و اکوتیپ‌های e8 و e3 در رتبه بعدی قرار داشتند و جزو اکوتیپ‌های با تحمل تنش خشکی نسبتاً بالا دسته‌بندی شدند. همچنین در هر دو شرایط تنش متوسط و شدید اکوتیپ‌ e7 با داشتن کمترین مقدار siig و بیشترین مقدار mgidi حساسیت بالایی به تنش خشکی نشان داد. نتیجه‌گیری: در کل اکوتیپ e6 هم در شرایط نرمال و هم در شرایط تنش، اکوتیپی مطلوب و جزو اکوتیپ‌های با تحمل تنش خشکی بالا بود. همچنین در هر دو شرایط تنش متوسط و  شدید اکوتیپ‌ e7 حساسیت بالایی به تنش خشکی نشان داد.

selection of cow cockle (vaccaria hispanica) ecotypes based on agronomic traits under different irrigation regimes

introduction and objective: the cow cockle has a great potential for producing medicinal products due to its triterpenoid saponins. this experiment was aimed to investigate different cow cockle ecotypes under drought stress conditions and select the tolerant ecotype(s) based on agronomic traits using selection indices under different irrigation regimes.materials and methods: this experiment was carried out as a splitplot experiment based on a randomized complete block design with three replications in 20202021 at the ghezel moghan seed production company in parsabad. the main plots were assigned to three treatments of irrigation cycle of 7 days (no stress), 10 days (mild stress), and 14 days (severe stress), and subplots were allocated to eight cow cockle ecotypes native to the northwest of iran.results: the analysis of variance showed the effect of drought stress on all studied traits and the effect of ecotype on all traits except for seed weight per plant was significant. also, their interaction effect was significant in most of the studied traits such as plant height, number of branches, seed weight per plant, number of filled and hollow capsules, straw weight, grain yield, biological yield, and harvest index and was nonsignificant for the percentage of full capsules, plant biomass, and 1000grain weight. ecotype e7 under normal conditions had the highest plant height, number of branches, number of full capsules, and seed weight per plant, but in severe stress conditions, it showed the lowest height, number of branches, number of full capsules, seed weight per plant, 1000seed weight, straw and seed yield per unit area and was the most sensitive ecotype to drought stress. ecotype e6 had the least decrease in plant height, number of branches, seed weight per plant, straw and seed yield per unit area, and harvest index in both stress conditions and was the most tolerant to drought stress. estimation of the ideal genotype selection index (siig) and multitrait genotype–ideotype distance index (mgidi) for different ecotypes showed that the e6 ecotype with the highest siig value and the lowest mgidi value in all three stress conditions was the most tolerant, and e3 and e8 ecotypes were in the next rank and were classified as ecotypes with relatively high drought tolerance. also, in both moderate and severe stress conditions, ecotype e7 with the lowest value of siig and the highest value of mgidi showed high sensitivity to drought stress.conclusion: in general, the e6 ecotype was desirable in both normal and stress conditions and was one of the ecotypes with high drought tolerance. also, in both moderate and severe stress conditions, eotype e7 showed high sensitivity to drought stress