تجزیه دای ‌آلل عملکرد دانه و برخی از صفات مهم زراعی در گندم نان

مقدمه و هدف: گندم یکی از مهمترین گیاهان زراعی جهان است که نقش اساسی در تامین امنیت غذایی ایفا می‌کند. در برنامه‌های اصلاحی گندم گزینش ژنوتیپ‌هایی با صفات مطلوب زراعی و پتانسیل بالای عملکرد، همواره اهداف به‌نژادگران گیاهی بوده است. افزایش کارایی گزینش برای عملکرد دانه وابسته به شناخت ژنتیکی از صفات مورفولوژیک و تاثیر این صفات بر عملکرد دانه است. مواد و روش‌ها: به‌منظور برآورد پارامترهای ژنتیکی و قابلیت ترکیب‌پذیری‌های عمومی و خصوصی، شش رقم گندم نان شامل فلات، تجن، بولانی، احسان، مروارید و کتبیرد در یک بلوک تلاقی کشت شدند و تلاقی‌های مستقیم و معکوس بین شش رقم مذکور به‌منظور تولید نسل f1 انجام شد. نتاج حاصل از تلاقی به همراه والدین آن‌ها در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی عراقی محله گرگان در سال زراعی 1400-1399 مورد ارزیابی قرار گرفتند. یافته‌ها: تجزیه واریانس به روش گریفینگ، تفاوت معنی‌دار آماری بین ژنوتیپ‌ها در تمام صفات مورد بررسی نشان داد. میانگین مربعات قابلیت ترکیب‌پذیری عمومی و خصوصی در اکثریت صفات از نظر آماری معنی‌دار بود. اثرات معکوس، مادری و غیر مادری برای صفات تعداد روز تا ظهور سنبله، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک معنی‌دار بود. در صفات عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک، رقم احسان بیشترین قابلیت ترکیب‌پذیری عمومی را داشت و به‌عنوان والد مناسب برای بهبود ژنتیکی این صفات شناخته شد. دورگ مستقیم کتبیرد×بولانی بالاترین قابلیت ترکیب‌پذیری خصوصی را در صفات ارتفاع بوته، طول پدانکل، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه و شاخص برداشت داشت و به‌عنوان بهترین دورگ در بهبود ژنتیکی صفات زراعی مطلوب با توجه قابلیت ترکیب‌پذیری خصوصی بالا در عملکرد و اجزای عملکرد تعیین شد. سهم واریانس افزایشی از واریانس ژنتیکی برای صفات ارتفاع بوته، تعداد روز تا ظهور سنبله و طول پدانکل بیشتر از واریانس غالبیت بود. بیشترین درجه غالبیت به ترتیب مربوط به صفات تعداد سنبلچه در سنبله، وزن صد دانه، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک بود. نتیجه‌گیری: نتایج این پژوهش نشان داد که در نتاج تلاقی‌ها می‌توان نسبت به بهبود ژنتیکی صفات ارتفاع بوته، تعداد روز تا ظهور سنبله و طول پدانکل در نسل‌های مقدماتی اقدام نمود، اما برای سایر صفات شامل عملکرد دانه و اجزای آن بایستی عمل گزینش به نسل‌های پیشرفته‌تر موکول گردد.

diallel analysis of grain yield and some important agronomic traits in bread wheat

introduction and objective: wheat is one of the most important crops in the world that plays a key role in ensuring food security. in wheat breeding programs, selection of genotypes with desirable agronomic traits and high yield potential have always been the goal of plant breeders. increasing the selection efficiency for grain yield depends on genetic knowledge from morphological traits and the effect of these traits on grain yield.material and methods: in order to estimate genetic parameters and general and specific combining abilities, six bread wheat cultivars including falat, tajan, bolani, ehsan, morvarid and catbird were planted in a crossing block and direct and reciprocal crosses were performed among the six cultivars to produce f1 generation. the progenies of the crosses with their parents were evaluated based on randomized complete block design (rcbd) with three replications in gorgan agricultural research station in 20202021 cropping season.results: analysis of variance of griffing’s diallel method showed a statistically significant difference between genotypes in all studied traits. mean squares of general and specific combining abilities were statistically significant in most traits. reciprocal, maternal and nonmaternal effects were significant for the number of days to heading, grain yield, and biological yield. in grain yield and biological yield, ehsan cultivar had the highest general combining ability and was identified as a suitable parent for the genetic improvement of these traits. the catbird×bolani hybrid had the highest specific combining ability in plant height, peduncle length, biological yield, grain yield and harvest index, it was determined as the best hybrid in genetic improvement of desirable agronomic traits with high specific combining ability in yield and yield components. the ratio of additive variance from genetic variance for plant height, number of days to heading and peduncle length was greater than dominance variance. the highest degree of dominance was related to the number of spikelets per spike, 100seed weight, grain yield and biological yield, respectively.conclusion: the results of this study showed that in the progenies of the crosses, genetic improvement can be done in plant height, number of days to heading and peduncle length in the initial generations, but for other traits including grain yield and its components, selection should be postponed to more advanced generations.