ارزیابی صفات مرتبط با کیفیت دانه لاین های f5 گندم تحت شرایط تنش خشکی انتهای فصل

مقدمه و هدف: تنش خشکی شایع ترین و مهمترین عامل محدود کننده رشد و تولید گیاهان زراعی است. با توجه به معضل کمبود بارندگی یا خشکسالی های پیاپی سال های اخیر در ایران و در نتیجه کمبود آب آبیاری در کشت گندم، آگاهی از روابط صفات مرتبط با کیفیت دانه با عملکرد دانه در شرایط تنش خشکی برای شناسایی لاین های متحمل به خشکی حائز اهمیت است.  بنابراین مطالعه حاضر به ارزیابی تاثیر تنش خشکی بر کیفیت دانه 104 لاین f5 حاصل از تلاقی دو رقم گندم نان (برات × نوگال) پرداخته است.مواد و روش ها: به منظور مطالعه تاثیر تنش خشکی بر صفات مرتبط با کیفیت دانه گندم 104 لاین f5، در دو شرایط تنش خشکی و معمول (شاهد) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1400-1399 ارزیابی شدند. صفات عملکرد دانه، عملکرد پروتئین دانه، سختی دانه، عدد زلنی، محتوای پروتئین، حجم نان، محتوای گلوتن و شاخص گلوتن مورد مطالعه قرار گرفتند. یافته ها: نتایج تجزیه واریانس صفات در دو شرایط محیطی تنش و معمول، حاکی از وجود تنوع ژنتیکی معنی دار در لاین های مورد بررسی برای این صفات بود. ضمن اینکه تاثیر تنش و اثر متقابل لاین× تنش بر همه صفات مورد مطالعه معنی دار بود. مقایسه میانگین صفات در لاین ها نشان داد که صفات کیفی گندم نان تحت شرایط تنش خشکی به دلیل افزایش میزان پروتئین و سختی دانه بهبود یافته است. لاین های 10، 52، 54، 68 و 71 با 13 درصد در شرایط معمول و لاین های 10، 28، 32، 61 و 93 با 14 درصد در شرایط تنش خشکی بیشترین محتوای پروتئین دانه را دارا بودند. اگرچه تنش خشکی موجب محدود شدن رشد و در نتیجه عملکرد دانه گردید اما در مقابل با کاهش غلظت مواد تشکیل دهنده دانه موجب افزایش محتوای پروتئین، محتوای گلوتن، شاخص گلوتن و عدد زلنی گردید. از طرف دیگر محتوای پروتئین دانه همبستگی مثبت و معنی داری با عدد زلنی و میزان جذب آب در هر دو شرایط محیطی نشان داد. نتیجه گیری: بطورکلی می توان نتیجه گیری کرد که در درجه اول گزینش لاین های گندم برای کیفیت دانه باید بطور جداگانه در هر کدام از محیط های تنش خشکی و معمول انجام گیرد و در درجه دوم کیفیت دانه لاین های گندم در شرایط تنش خشکی برتر از شرایط معمول می باشد. 

evaluation of grain-quality related traits of f5 lines of wheat under terminal drought stress conditions

introduction and objective: drought stress is the most prevalent and limiting factor in the growth and productivity of crop plants. according to the challenge of deficiency in precipitation or consecutive droughts in recent years in iran and as a result of a shortage of irrigation water in wheat production, knowledge of the relationship between grain quality and grain yield under drought stress can be particularly important to identify lines with drought tolerance. the present study, hence, evaluated the effects of drought stress on the grain quality of 104 f5 lines derived from a cross between barat × nogal in wheat.material and methods: the effects of drought stress on grainqualityrelated traits of wheat were investigated using 104 f5 lines under normal and drought conditions. a randomized complete block design with three replications was used in each environment in the 20202021 cropping season. grain yield, protein yield, grain hardness, zeleny sedimentation volume, protein content, bread volume, gluten content, and gluten index were evaluated.results: analysis of variance showed that there was significant genetic variation in the lines for all traits in both environmental conditions. stress and stress × line interactions were also significant for all of the studied traits. mean comparison of lines showed that the quality in bread wheat was improved under drought stress conditions due to increment in protein content and grain hardness. the highest grain protein content was found in lines 10, 52, 54, 68, and 71 with 12.96% under normal conditions, while it was found in lines 10, 28, 32, 61, and 93 with 13.94% under droughtstress conditions. although the growth and consequently grain yield were limited under drought stress conditions, increased concentrations of grain‐derived ingredients including protein content, gluten content, gluten index, and zeleny volume were noted. on the other hand, grain protein showed a significant and positive correlation with the zeleny volume and water absorption in both environmental conditions.conclusion: from the work carried out it can be concluded that firstly, selection of wheat lines in respect to grain quality must be undertaken separately for each of the normal and stressed environments, and secondly that the grain quality of wheat lines under drought stress conditions was significantly better than that of normal field conditions.