گروه بندی ژنوتیپ های پیشرفته گندم بهاره براساس صفات مورفولوژیک، فیزیولوژیک و اجزای عملکرد در شرایط تنش خشکی

مقدمه و هدف: تنش خشکی یکی از مهمترین تنش های محیطی است که تولید گندم‌ را با محدودیت رو به رو ساخته و بازده تولید این گیاه را در مناطق خشک و نیمه خشک به طور قابل ملاحظ ه ای کاهش داده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی واکنش 15 ژنوتیپ گندم بهاره به تنش خشکی و معرفی ژنوتیپ های برتر برای کشت در مناطق با کمبود آب انجام گرفت. مواد و روش ها: به منظور گروه بندی و مطالعه تنوع ژنتیکی در ژنوتیپ های پیشرفته گندم بهاره در شرایط تنش کم آبی، در طی دو سال زراعی از 1395 تا 1397، 15 ژنوتیپ گندم بهاره در دو شرایط نرمال و واجد تنش کم آبی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار، در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز بررسی شدند. تنش خشکی از مرحله گرده افشانی با قطع آبیاری اعمال شد. صفات مورد ارزیابی شامل صفات مورفولوژی، فیزیولوژی و اجزای عملکرد بود. یافته ها: بر اساس نتایج تجزیه واریانس مرکب اثر متقابل سه جانبه (ژنوتیپ، شرایط آبیاری و سال) برای اکثر صفات مورد بررسی، بجز شاخص کلروفیل، کارتنوئید و کلروفیل b معنی دار بود که حاکی از واکنش متفاوت ژنوتیپ ها در دو شرایط واجد تنش و نرمال در دو سال آزمایش می باشد. همچنین اثر متقابل دو جانبه ژنوتیپ و تنش آبی برای اکثر صفات به استثنای تعداد سنبله، طول سنبله و کارتنوئید معنی دار بود و بر این اساس مقایسه میانگین این سه صفت مذکور در متوسط شرایط انجام شد. از نظر صفت عملکرد دانه ژنوتیپ های urbwyt4، urbwyt1 و erwyt4 در شرایط واجد تنش و urbwyt3، گنبد، کریم و مروارید در شرایط نرمال بیشترین مقادیر را به خود اختصاص دادند. گروه بندی ژنوتیپ ها با استفاده از روش ward و بر اساس تمامی صفات با داده های استاندارد شده منجر به تخصیص ژنوتیپ ها در دو خوشه مجزا در هر دو شرایط واجد تنش و نرمال شد که نتایج حاصل از تابع تشخیص نیز این گروه بندی ها را تایید کرد. ژنوتیپ های erwyt1، urbwyt3، urbwyt5، urbwyt4، erwyt5، urbwyt1، urbwyt2، erwyt4 و erwyt2 در شرایط نرمال و مروارید، erwyt1، erwyt2، urbwyt2، erwyt3 و urbwyt4 در شرایط واجد تنش در گروه برتر از نظر تمام صفات مورد مطالعه قرار گرفتند. نتیجه گیری: بر این اساس دو ژنوتیپ مروارید و erwyt3 را به عنوان ژنوتیپ های برتر برای هر دو شرایط می توان معرفی نمود.

Grouping of Advanced Spring Wheat Genotypes based on Morphological, Physiological and Yield Components under Drought Stress

Extended AbstractIntroduction and Objective: Drought stress is one of the most important environmental stresses that has limited the production of wheat and has significantly reduced the production efficiency of this plant in arid and semiarid regions. The aim of this study was to investigate the response of 15 spring wheat genotypes to drought stress and to introduce the best genotypes for cultivation in areas with water shortage.Material and Methods: In order to study of genetic diversity in advanced spring wheat genotypes based on some morphological, physiological and agronomic traits, 15 spring wheat genotypes by using randomized complete block design (RCBD) in three replications under two nonstress and waterdeficit stress conditions were examined at research field of Islamic Azad University, Tabriz Branch, Iran during 20162017 and 20172018 crop years. The morphological, physiological and yield component were assayed. Result: Based on results of the combined variance analysis, the interaction effects of genotype, irrigation conditions and year were significant for most of the studied traits, except chlorophyll index, carotenoid and chlorophyll b, that indicating the different reactions of genotypes under two nonstress and waterdeficit stress conditions. Also, the interaction effects of genotype and water conditions were significant on studied characters except of spike number, spike length and carotenoid. Under water deficit stress the genotypes of URBWYT4, URBWYT1 and ERWYT4 showed the highest seed yield, and URBWYT3, Gonbad, Karim, and Morvarid showed the maximum seed yield in normal condition. Cluster analysis using Ward method based on studied traits with standardized data led to the allocation of genotypes in two separate clusters in both nonstress and waterdeficit stress conditions. Also the results of the discrimination function analysis confirmed the genotypes grouping of cluster analysis. According to cluster analysis the genotypes of ERWYT1, URBWYT3, URBWYT5, URBWYT4, ERWYT5, URBWYT1, URBWYT2, ERWYT4 and ERWYT2 in nonstress condition and Morvarid, ERWYT1، ERWYT2، URBWYT2، ERWYT3 and URBWYT4 under waterdeficit stress were elite genotypes. Conclusion: according to obtained results the two genotypes of Morvarid and ERWYT3 can be introduced as the best genotypes for both studied conditions.