مقایسه عملکرد و اجزای عملکرددانه ارقام و ژنوتیپ‌های گندم، جو و تریتیکاله در شرایط دیم مشهد

مقدمه و هدف: توسعه استراتژی‌های بهبود پتانسیل گندم نان و سایر غلات، گسترش سطح زیرکشت یا جایگزینی آنها در مزارع دیم نیازمند شناخت ویژگی‌هایی است که هر گونه برای سازگاری و برتری عملکرددانه بروز می‌دهد. در همین راستا عملکرددانه و عوامل موثر بر آن در ارقام گندم دیم، جو دیم و لاین‌های امیدبخش تریتیکاله دیم مورد مقایسه قرار گرفت.مواد و روش‌ها: 13 رقم گندم دیم، هشت رقم جو دیم و هفت لاین‌ امیدبخش تریتیکاله دیم در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سال زراعی 1396-1395 در ایستگاه تحقیقاتی طرق مشهد مورد مقایسه قرار گرفتند و مراحل نمو، عملکرد و اجزای عملکرددانه ارقام و لاین ها ارزیابی شد.یافته‌ها: ثبت مراحل نمو نشان داد که از نظر تعداد روز تا گرده افشانی اکثر ارقام جو کمترین زمان، ارقام گندم حالت بینابین و اکثر لاین های تریتیکاله بیشترین زمان را به خود اختصاص دادند. وزن هزاردانه، شاخص برداشت و عملکرددانه با تعداد روز تا گرده افشانی ارتباط معنی داری نشان داد و با تاخیر در گرده افشانی هر سه صفت کاهش نشان دادند. نتایج نشان داد که ژنوتیپ‌های تریتیکاله از نظر ارتفاع بوته و تعداد دانه در سنبله از سایر گونه‌ها برتر بودند. ارقام جو از نظر تعداد سنبله در مترمربع بر سایر گونه‌ها برتری مطلق داشتند و ارقام گندم در هیچ یک از صفات مورد بررسی بر سایر گونه‌‌‌ها برتری نشان ندادند. غیر از ارتفاع بوته بیشترین مقدار در سایر صفات مورد بررسی در ارقام جو مشاهده شد. ارقام جو جو رقم ماهور با تولید 2316 کیلوگرم دانه در هکتار بیشترین و گندم رقم قابوس و ژنوتیپ‌های t1 و t2 تریتیکاله به ترتیب با تولید 921، 995 و 928 کیلوگرم دانه در هکتار کمترین مقدار عملکرددانه را نشان دادند. بر اساس نتایج این بررسی برترین صفات موثر بر عملکرددانه در غلات را می‌توان در پتانسیل تولید عملکرد بیولوژیک بالا همراه با گرده‌افشانی زودهنگام، وزن هزاردانه و شاخص برداشت بالا خلاصه نمود.نتیجه‌گیری: با توجه به شرایط مشابه کشت، بهبود صفاتی مانند عملکرد بیولوژیک بالاتر، تعداد بیشتر سنبله در مترمربع و تعداد دانه در سنبله بیشتر می‌تواند برای افزایش پتانسیل عملکرددانه در برنامه‌های به‌نژادی ژنوتیپ‌های گندم دیم مد نظر قرار گیرد.

Comparison in Yield and Yield Components of Wheat, Barley and Triticale in Dryland Conditions of Mashhad

Extended AbstractIntroduction and Objective: The development of strategies to improve the potential of bread wheat and other cereals, the expansion of cultivation or their replacement in dryland fields requires the recognition of the characteristics that each species exhibits for compatibility and greater grain yield. Therefore, yield and its effective factors in dryland wheat and barley cultivars and promising lines of dryland triticale were compared.Materials and Methods: Thirteen dryland wheat cultivars, eight dryland barley cultivars and seven promising lines of dryland triticale were compared in randomized complete block designs during 20162017 at Torogh Agricultural and Natural Resources Research Station in Mashhad and developmental stages, yield and yield components of cultivars and genotypes of cereal species were evaluated.Results: The developmental stages showed that in terms of number of days to pollination, most barley cultivars had the shortest time, wheat cultivars had intermediate and most triticale lines had the longest time. 1000seed weight, harvest index and grain yield showed a significant relationship with the number of days to pollination and all three traits decreased with delay in pollination. The results showed that triticale genotypes were superior to other species in terms of plant height and number of seeds per spike. Barley cultivars were absolutely superior to other species in terms of number of spikes per m2, although in terms of traits such as number of grains per m2, thousand grain weight, harvest index and biological yield were superior to other species and wheat cultivars did not show absolute superiority over other species in any of the studied traits. Mahoor barley cultivar showed highest yield with production of 2316 kg. ha1, and Qaboos cultivar wheat and T1 and T2 triticale genotypes showed the lowest grain yield with production of 921, 995 and 928 kg. ha1, respectively. Based on the results of this study, the best traits affecting grain yield can be summarized in the potential of producing high biological yield associated with early pollination, thousand grain weight and high harvest index.Conclusion: Due to similar cropping conditions, improvement of traits such as higher biological yield, higher number of spikes per m2 and number of grains per spike can be considered in breeding programs of dryland wheat genotypes to increase yield potential.