بررسی تنوع فنوتیپی توده های بومی کنجد در شرایط آب و هوایی ارومیه

کنجد به دلیل ارزش تغذیه ای خود از قدیمی ترین و مهم ترین دانه های روغنی در ایران و جهان می باشد. در تحقیق حاضر 25 توده بومی کنجد جمع آوری شده از مناطق مختلف کشور از نظر صفات فنولوژیکی، مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی در شرایط آب و هوایی ارومیه مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد بین توده های بومی از نظر تمامی صفات در سطح احتمال یک درصد اختلاف آماری معنی دار وجود داشت. نتایج آماره های توصیفی نیز موید همین موضوع بود. شاخص برگ، تعداد شاخه های جانبی و تعداد کپسول در بوته بیشترین ضریب تنوع فنوتیپی و ژنوتیپی را داشتند، در حالی که روز تا گلدهی و کپسول دهی به همراه درصد روغن کمترین مقدار برای این ضرایب را داشتند. عملکرد دانه به عنوان مهم ترین صفت وراثت پذیری عمومی متوسطی داشت. توده های بومی کنجد مورد مطالعه با انجام تجزیه خوشه ای به سه گروه تقسیم شدند. توده های موجود در گروه اول از نظر صفات عملکرد و اجزای عملکرد در وضعیت مطلوبی بودند و چنانچه هدف انتخاب توده هایی با عملکرد بالا باشد، گزینش از بین توده های این گروه موثرتر خواهد بود. اما برعکس گروه سوم که فقط شامل یک توده بود، از نظر عملکرد و اجزای عملکرد مقادیر کمتری نشان داده و مراحل فنولوژیکی طولانی تر داشت. مولفه نخست در تجزیه به مولفه های اصلی با عملکرد و اجزای عملکرد به جز وزن 200 دانه همبستگی مثبتی نشان داد. از نتایج پژوهش حاضر می توان در برنامه های اصلاحی آتی کنجد استفاده نمود.

Phenotypic Variation of Indigenous Sesame landraces in Urmia Climate

Sesame is one of the oldest and most important oilseeds in Iran and the world due to its nutritional value. In the present study, 25 sesame landraces collected from different regions of the country were evaluated in terms of phenological, morphological and physiological traits in Urmia climate. The ANOVA results showed that there was a statistically significant difference between the landraces in terms of all traits at 1 % probability level. The results of descriptive statistics also confirmed this. Leaf index, number of branches per plant and number of capsules per plant had the highest phenotypic and genotypic diversity coefficient, while day to flowering and capsuling along with oil percentage had the lowest value for these coefficients. Seed yield as the most important trait had a moderate general heritability. The studied sesame landraces were divided into three groups by cluster analysis. The landraces in the first group were in good condition in terms of yield and yield components traits, and if the goal is to select highyield genotypes, selection from this group will be more effective. In contrast, the third group, which included only one landrace, showed lower values in terms of yield and yield components and had longerterm phenological stages. In principal component analysis, the first component showed positive correlation with yield and yield components except of two hundred grains weight. The results of the present study can be used in sesame future breeding programs.