ارزیابی تحمل تنش خشکی در لاین‌های گندم دوروم براساس شاخص‌های تحمل

به منظور ارزیابی تحمل تنش خشکی در ژنوتیپ‌های گندم دوروم، آزمایشی در مرکز تحقیقات دیم گچساران طی سال زراعی 97-1396 انجام شد. تعداد 18 ژنوتیپ گندم دوروم در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با چهار تکرار تحت دو شرایط دیم و آبیاری تکمیلی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که آبیاری تکمیلی باعث افزایش معنی‌دار عملکرد دانه گردید. در شرایط آبیاری تکمیلی ژنوتیپ‌های 16، 17 و 18 و در شرایط دیم ژنوتیپ‌های 4، 16 و 17 بیشترین عملکرد دانه در هکتار را داشتند. نتایج تجزیه همبستگی بین ﺷﺎﺧﺺﻫﺎی تحمل به تنش و ﻋﻤﻠﮑﺮد دانه درﺷﺮایﻂ دیﻢ و آﺑﯿﺎریﺗﮑﻤﯿﻠﯽ نشان داد که ﺑﯿﻦ ﻋﻤﻠﮑﺮد داﻧﻪ در شرایط دیم (ys) با شاخص خشکی نسبی (rdi)، شاخص بهره‌وری (mp)، شاخص تحمل به تنش (sti)، شاخص عملکرد (yi)، شاخص میانگین هندسی بهره‌وری (gmp)، شاخص جدید مقاومت به خشکی (di)، شاخص تحمل به تنش بهبود یافته (msti)، شاخص میزان محصول محیط غیرتنش و تنش (snpi) و شاخص میانگین هارمونیک (harm) ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﯽﻣﺜﺒﺖ و معنی‌داری وجود داشت و ایﻦ ﺷﺎﺧﺺﻫﺎ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎی ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮای ﺷﻨﺎﺳﺎیﯽ ﻻیﻦﻫﺎی ﻣﺘﺤﻤﻞ ﺑﻪ ﺧﺸﮑﯽ ﺑﻮدﻧﺪ. ﻫﻢﭼﻨﯿﻦ، ﺷﺎﺧﺺ حساسیت به تنش (ssi)، شاخص ثبات عملکرد (ysi)، شاخص تحمل تنش‌های غیرزنده (ati) و شاخص درصد حساسیت به تنش (sspi) در تمایز لاین‌ها نقش زیادی نداشتند. نتایج روش تجزیه خوشه‌ای نشان داد که ژنوتیپ‌ها در چهار گروه مجزا طبقه‌بندی شدند و ژنوتیپ‌های 4، 16 و 17 که در گروه چهارم قرار داشتند که دارای بالاترین شاخص‌های تحمل نسبت به سایر ژنوتیپ‌ها بودند و ژنوتیپ‌های متحمل شرایط دیم شناخته شدند. ژنوتیپ‌های 7، 8 و 10 پایین‌ترین میزان عملکرد و همچنین پایین ترین مقدار برای اکثر شاخص‌ها را داشتند و جزو حساس‌ترین ژنوتیپ‌ها به شرایط دیم بودند. نتایج تجزیه به عامل‌ها بر اساس شاخص‌های تحمل نیز نتایج بالا را تایید کرد.

Evaluation of stress tolerance in durum wheat lines based on stress tolerance indices

In order to evaluate the drought stress tolerance of durum wheat genotypes, an experiment was conducted at Gachsaran Dryland Research Center, Iran during 201718. A total of 18 durum wheat genotypes were studied in a randomized complete block design with four replications under rainfed and supplementary irrigation conditions. The results of combined analysis of variance showed that supplementary irrigation significantly increased grain yield. In supplementary irrigation condition, the genotypes 16, 17 and 18 and in rain fed condition the genotypes 4, 16 and 17 had the highest grain yield per hectare. The stress tolerance indices were calculated based on yield of genotypes in rain fed and supplementary irrigation conditions. With considering of significant positive correlation between grain yield in the rain fed condition (YS) with relative drought index (RDI), mean productivity index (MP), stress tolerance index (STI), yield index (YI), geometric mean productivity index (GMP), new drought resistance index (DI), improved stress tolerance index (MSTI), nonStress Environmental Stress Index (SNPI) and harmonic Mean Index (HARM), these indices are suitable for identification of stress tolerant lines. Stress susceptibility index (SSI), yield stability index (YSI), abiotic stress tolerance index (ATI) and stress sensitivity percentage index (SSPI) did not play a significant role in the differentiation of genotypes. On the other hand, there was a significant positive correlation between grain yield in supplemental irrigation with TOL, MP, YI, MSTI, SSPI, ATI, SSI and STI. Grouping of genotypes using cluster analysis method showed that the genotypes were classified into four distinct groups and genotypes 4, 16 and 17 were in the fourth group with the highest tolerance indices compared to the other. Genotypes 7, 8 and 10, which had the lowest yield and also the lowest amount for the most indices, were identified as the most susceptible to drought stress. The results of factor analysis confirmed the above results.