ارزیابی تحمل به تنش کم آبیاری ژنوتیپ های مختلف کلزا در استان آذربایجان شرقی

خشکی یکی از مهم ترین تنش های غیرزیستی در سراسر جهان است که رشد، نمو و عملکرد نهایی گیاهان زراعی را تحت تاثیر قرار می دهد. با توجه به اینکه گیاه کلزا نقش اصلی در تامین روغن دارد، از این رو شناخت ارقام متحمل به تنش یک ضرورت در آن است. به منظور ارزیابی تحمل ژنوتیپ های مختلف کلزا در شرایط تنش کم آبی، آزمایشی به صورت کرت های خرد شده در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی و در سه تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل تنش خشکی در سه سطح: بدون تنش، قطع آبیاری در مرحله گلدهی و قطع آبیاری در مرحله خورجین دهی به عنوان عامل اصلی و 14 ژنوتیپ مختلف کلزای پاییزه به عنوان عامل فرعی بودند. نتایج نشان داد که تنوع مطلوبی در بین ژنوتیپ ها براساس صفات مختلف مورد مطالعه در سطوح مختلف تنش کمبود آب وجود دارد. تنش کمبود آب موجب کاهش همه صفات مورد بررسی به جز صفت شاخص برداشت شد. تجزیه خوشه ای ژنوتیپ های مختلف کلزا براساس روش upgma در سطوح مختلف بدون تنش، تنش از مرحله گلدهی و تنش از مرحله خورجین دهی، ژنوتیپ ها را به ترتیب در 3، 4 و 4 گروه مجزا تفکیک نمود. در تجزیه به مولفه های اصلی تعداد دو عامل در همه سطوح تنش مورد بررسی بدست آمد که دارای مقدار ویژه بالاتر از یک بودند. صفات طول خورجین، مساحت خورجین، تعداد خورجین در بوته، تعداد دانه در خورجین، میزان رشد مطلق بوته، عملکرد دانه و شاخص برداشت در همه سطوح تنش بالاترین میزان بار عامل در جهت مثبت را به خود اختصاص دادند. در شرایط تنش از مرحله گلدهی عملکرد دانه با همه صفات به جز صفات ارتفاع گیاه و تعداد خورجین واقعی به پتانسیل همبستگی مثبت و معنی دار در سطح 1 درصد داشت. نتایج آزمایشات حاکی از آن است که در شرایط بدون تنش، ژنوتیپ های l155 (3947 کیلوگرم در هکتار)، l14(3952 کیلوگرم در هکتار)، hl2012 (4159 کیلوگرم در هکتار) و wpn6 (3929 کیلوگرم در هکتار) عملکرد های قابل قبولی داشتند ولی در شرایط کمبود آب در مرحله گلدهی ژنوتیپ های wpn6 (2156 کیلوگرم در هکتار)، l155 (2158 کیلوگرم در هکتار)، sw102(1983 کیلوگرم در هکتار)، l14(2174 کیلوگرم در هکتار) و hl3721 (2136 کیلوگرم در هکتار) و در شرایط تنش از مرحله خورجین دهی ژنوتیپ hl2012 (3259 کیلوگرم در هکتار) در مقایسه با سایر ژنوتیپ ها با کسب عملکرد دانه به مراتب بالاتر از پایداری عملکرد نسبتاَ بیشتری برخوردار بودند.

Evaluation of the Tolerance of Different Genotypes of Rapeseed under Water Deficit Stress in East Azarbaijan Province

Drought is one of the most important abiotic stresses worldwide that affects growth, development and final yield of crops. In order to evaluate the different genotypes of rapeseed under water stress conditions, an experiment carried out as a splitplot design based on randomized complete block design (RCBD) with three replications. Three irrigation levels were applied in main plot included: non water stress, water stress from flowering stage and water stress from pod formation stages to growth of the seed and 14 different genotypes was in the sub factor. The results showed that there was a significantly variation among the genotypes based on the different traits studied at different levels of water stress. Water deficit stress reduced all studied traits except the harvest index. The cluster analysis of different genotypes of rapeseed based on UPGMA method at different levels nonstress, water stress from flowering stage and pod formation stage, distinguished genotypes in 3, 4 and 4 groups, respectively. In principal component analysis two factors was found at all levels of water stress, which had an eigenvalue higher than one. Pod length, pod area, number of pods per plant, number of seeds per pod, absolute growth rate, grain yield and harvest index at all stress levels were the highest factor load in the positive direction (1% level). In water stress at flowering stage level, grain yield showed significant correlation with all traits except plant height and number of actual pods to potential. The results of the experiments showed that in nonstress conditions, L155(3929 ha1), L14 (3947 ha1), HL2012 (3952 ha1) and WPN6 (4159 ha1) genotypes had suitable yields, but under water stress conditions at flowering stage WPN6 (2156 ha 1), L155 (2158 ha 1), SW102 (1983 ha1), L14 (2174 ha1) and HL3721 (2136 ha1) genotypes and under water stress at the pod formation stages, the genotype HL2012 (3295 ha1) had a significantly higher grain yield than that of other genotypes.