ارزیابی شاخص‌های تحمل به تنش خشکی در ژنوتیپ‌های برنج (oryza sativa l.)

تنش خشکی یکی از مهم ترین تنش های غیرزیستی در گیاهان زراعی است که بر حسب زمان، مدت و شدت تنش می تواند عملکرد دانه را با تاثیر بر هر یک از اجزای آن کاهش دهد. این پژوهش با هدف ارزیابی پتانسیل ژنتیکی تحمل به خشکی روی عملکرد دانه (شلتوک) در ژنوتیپ های برنج انجام شد. آزمایش به صورت دو طرح مجزا در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان در سال 1385 انجام شد. آبیاری مزرعه آزمایشی در هر دو محیط تنش و بدون تنش، تا ابتدای دوره پنجه دهی ژنوتیپ ها به طور یکسان و به صورت غرقابی انجام شد. سپس در آزمایش در شرایط خشکی، آبیاری به طور کامل قطع گردید، در حالی که در آزمایش در شرایط بدون تنش، آبیاری به طور کامل تا انتهای دوره رسیدگی انجام شد. نتایج حاصل از مقایسه میانگین شاخص های مختلف تحمل و حساسیت به خشکی بر اساس عملکرد دانه، ارقام araguiua، diwani، دم سفید، دم سرخ و حسن سرایی آتشگاه را به عنوان ژنوتیپ های حساس به خشکی معرفی نمودند این ارقام دارای بیشترین حساسیت به خشکی بودند و کمترین عملکرد شلتوک (به ترتیب 1/68، 1/48، 1/82، 1/96 و 2/14 تن در هکتار) را تولید نمودند. همچنین، ارقام نعمت، سپیدرود، ir64، بجار و ir50 بیشترین تحمل را به تنش خشکی نشان دادند و دارای بالاترین عملکرد شلتوک (به ترتیب 7/07، 4/59، 4/04، 4/03 و 34/38 تن در هکتار) بودند. این ارقام برای کشت در سال های خشک و شرایط کم آب و نیز به عنوان والدین تلاقی برای افزایش تحمل به خشکی ارقام والدین تجاری برنج توصیه می شوند. نتایج حاصل از تجزیه به مولفه های اصلی در شرایط تنش خشکی دو مولفه اصلی را شناسایی نمود که بیش از 98 درصد از واریانس شاخص ها را توجیه نمودند. ترسیم بای پلات بر اساس دو مولفه اصلی نشان داد که مولفه اول (پتانسیل عملکرد و تحمل به خشکی) همبستگی مثبت و بالایی را با شاخص های ys، yp، mp، gmp، hm و sti دارد. دومین مولفه (پاسخ به خشکی) همبستگی مثبت با شاخص های dri و rdi داشت. تجزیه خوشه ای داده ها بر مبنای تمامی صفات مطالعه شده به روش حداقل واریانس وارد ژنوتیپ ها را در 4 گروه طبقه بندی نمود. برآورد میانگین گروه ها و تفاوت آنها از میانگین کل ژنوتیپ ها نشان داد که اختلاف معنی داری بین گروه ها از نظر کلیه صفات فیزیولوژیک و مرفولوژیک اندازه گیری شده وجود دارد.

Evaluation of Drought Tolerance Indices in Rice Genotypes (Oryza Sativa L.)

Drought stress is one of the most important abiotic stresses in crops that can reduce yield and yield components in terms of time, duration and severity of the stress. Current research was carried out in order to evaluate drought stress tolerance in rice genotypes. Experiment done in two separate schemes using randomized complete blocks design with three replications in Research Field, Faculty of Agricultural Sciences, Guilan University in 2006. Irrigation was conducted equally as flooding until the beginning of tillering stage of genotypes in both stressed and nonstressed conditions, then irrigation was completely cut off in stressed condition, while it was full until the end of maturity in nonstressed condition. Results of mean comparison of different tolerance and susceptible indices based on paddy yield introduced Araguiua, Diwani, Domsefid, Dom sorkh and Hasan Saraei Atashgah as susceptible genotypes which these genotypes were the highest sensitivity to drought and produced the lowest paddy yield (1.68, 1.48, 1.82, 1.96, 2.14 ton/ha respectively). Also genotypes such as Nemat, Sepidrood, IR64, Bejar and IR50 showed the highest tolerance to drought stress and have the highest paddy yield (7.07, 4.59, 4.04, 4.03 and 4.38 ton/ha respectively), so that these genotypes are recommended for planting in dried conditions, as well as, cross parents for increasing drought tolerance of commercial variety. Results of principle components analysis identified two main components in drought conditions that were explained more than 98% of the variance of indices. Drawing by plot based on two main components showed that the first component had high and positive correlation with YS, YP, MP, GMP, HM and STI, so it named as yield potential and drought tolerance. The second component had positive correlation with RDI and DRI indices and is called as drought response. Cluster analysis based on all studied traits using Ward method attributed genotypes into four groups. The estimation of groups mean and their differences from genotypes total mean showed that there were significant differences between groups for physiological and morphological traits.