ارزیابی مناطق آسیب‌پذیر ناشی از سیلاب در شهر ارومیه

ارزیابی مناطق آسیب‌‌‌‌پذیر ناشی از سیلاب در شهر ارومیهمنصور رضایی عزیزی1، جعفر عبدالهی شریف21. نویسنده مسیول: دانشجوی کارشناسی ارشد زمین‌شناسی اقتصادی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.2. عضو هییت علمی گروه معدن، دانشگاه ارومیه، گروه زمین شناسی دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.email: manrezaei@yahoo.caدریافت: 30/5/92 پذیرش: 16/2/93چکیدهمقدمه: تبدیل رواناب‌ها به سیلاب می‌تواند خسارات جبران‌نا‌‌‌پذیری به شبکه شریان‌‌های شهری وارد کند. افزایش حدود 20 برابری گستره شهر ارومیه در پنجاه سال اخیربه علت توسعه ساخت و ساز‌های شهری و به‌ویژه گسترش آن در مناطق کوهپایه ای و در نتیجه از بین رفتن پوشش گیاهی و جایگزینی آن با معابر آسفالت شهری، این پهنه را مستعد جریان یافتن رواناب و سیلاب در مواقع بارندگی به خصوص در هنگام بارش‌های رگباری کرده است. با توجه به ویژگی های مورفولوژیکی ارومیه زون بندی این شهر و مناطق اطراف آن با وسعت حدود 200 کیلومترمربع از نظر ایجاد رواناب و مناطق آسیب ‌‌‌پذیر بررسی شده است. ارزیابی 4000 رکورد اطلاعاتی با توجه به داده‌های ایستگاه‌‌های سازمان آب منطقه ای و هواشناسی سال‌‌های آبی مختلف در شهر ارومیه نشان می دهد که سالیانه حدود 27 میلیون متر مکعب آب در قالب برف و باران برگستره آن نازل می‌شود. بررسی های مقدماتی نشان داده است که سالیانه حدود 5 میلیون متر مکعب از این بارش‌ها به صورت رواناب و در زمان بارش‌های رگباری به صورت سیلاب در معابر عمومی جریان می یابد.روش: در این پژوهش زون‌های مستعد برای تشکیل رواناب در گستره ارومیه، حاشیه شهر و مناطق مسکونی شناسایی شده است. با بهره گیری از داده‌‌های آماری سازمان هواشناسی استان آذربایجان‌غربی شدیدترین بارش محتمل در گستره شهر با دوره بازگشت پنج ساله تعیین و با تلفیق داده‌‌های موجود و استفاده از روش تحلیل تاپسیس مستعدترین زون برای تشکیل سیلاب تعیین شده است.یافته‌‌ها: براساس این پژوهش 17 زون مجزا که از ویژگی های متفاوت مورفولوژیکی برخوردارند در اطراف شهر قابل شناسایی است. بررسی ها نشان می دهد که زون شماره 12 با مساحت حدود 757000 مترمربع با دارا بودن بیشترین فاصله از حالت ایده آل مستعدترین زون از نظر تولید و جریان یافتن رواناب و سیلاب شهری بوده و در یک بارش شدید بهاری در آن در هر دقیقه192 مترمکعب آب باران فرو می‌ریزد که با توجه به ضریب جریان سطحی و ضریب حوضه، قسمت اعظم آن به رواناب تبدیل می گردد. ایمن ترین زون شهری نیز زون شماره 17 با دارا بودن کمترین فاصله از حالت ایده‌آل به مساحت1763000مترمربع بوده که در شدیدترین بارش‌های جوّی 275 مترمکعب از نزولات جوّی وارد آن می‌شود.نتیجه گیری: وزن دهی به شاخص های موثر در ایجاد رواناب نشان می دهد که شاخص زاویه اتصال مسیر آبراهه‌‌های طبیعی حامل رواناب ها با شریان‌های شهری و مساحت تحت شریان، بیشترین و شاخص طول معبر جمع کننده رواناب و اختلاف ارتفاع، کمترین وزن (تاثیر) را در معیار آسیب-‌‌‌پذیری دارند. بر این اساس، زون‌های4، 12، 15 و 16 با حدود 2/4 کیلومترمربع در معرض آسیب-‌‌‌پذیری خیلی زیاد هستند، اما زون‌های 17، 1، 2 و 3 به ترتیب در معرض کمترین میزان آسیب ‌‌‌پذیری قرار دارند. بدین منظور احداث کانال‌‌های جمع-آوری رواناب در گستره شهر به خصوص در زون‌های 4 تا 6 و 11تا 16 ضروری است که این امر می‌تواند باعث کاهش خسارات مالی و جانی احتمالی در این مناطق شود و از ایجاد مناظر ناخوشایند و آزاردهنده در هنگام بارش‌های رگباری بهاری بکاهد. کلمات کلیدی: رواناب، مناطق آسیب پذیر، روش تحلیل تاپسیس، شهر ارومیه.