ارزیابی خطر سیل‌‌خیزی در حوضه‌ آبخیز رودخانه‌ زشک شاندیز با استفاده از مدل‌‌ سازی بر مبنای سنجش ‌از دور و روش تحلیل سلسله ‌مراتبی - فازی

در این تحقیق، به منظور ارزیابی خطر سیل‌‌خیزی حوضه‌ آبخیز زشک شاندیز در استان خراسان رضوی، از مدل تلفیقی تحلیل سلسله مراتبی-فازی استفاده شد که دربرگیرنده‌ مراحل مختلف، نظیر امتیاز‌‌دهی زوجی معیارها و زیرمعیارها براساس نظرات کارشناسی، فازی‌‌سازی امتیازات، اختصاص وزن‌‌های فازی و تلفیق نهایی عوامل است. بدین‌‌منظور، 15 شاخصِ مورفومتریک در فرایند مدلسازی مورد استفاده قرار گرفت که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود. در نتیجه‌ این تحقیق، از بین عوامل موثر بر سیل‌‌خیزی، آبراهه‌‌ها به‌عنوان بستر اصلی رخدادهای سیل، عامل بارش به‌عنوان کلیدی‌‌ترین محرکه‌ اقلیمی سیل و متغیرهای هیدرولوژیک، ادافیک و بوتانیک حاکم بر حوضه‌ آبخیز نظیر جریان تجمعی، شماره‌ منحنی و شاخص تفاضل نرمال‌شده‌ پوشش گیاهی، به‌ترتیب با وزن‌‌های فازی‌شده‌ 0.072، 0.071، 0.07، 0.068 و 0.067، به‌عنوان مهم‌‌ترین عوامل در محدوده‌ مطالعاتی شناسایی شدند. نتایج پهنه‌‌بندی پتانسیل مکانی سیل‌‌خیزی در محدوده‌ مطالعاتی حاکی از آن است که حدود 27.5 درصد (1873 هکتار) از سطح حوضه در کلاس‌‌های خطر سیل‌‌خیزی زیاد و خیلی‌‌زیاد قرار گرفته‌‌اند. توزیع مکانی کلاس‌‌های خطر بالای سیل‌‌خیزی در بالادست و پایین‌‌دست بیانگر لزوم اجرای توام اقدامات مدیریتی نرم در بالادست (بیولوژیک و بیومکانیکی) و سخت (مکانیکی) در پایین‌‌دست حوضه است. همچنین، آموزش ساکنان درباره‌ مفاهیم خطر و ریسک سیل در همه‌ مناطق اعم از کلاس‌‌های خطر خیلی‌‌کم تا خیلی‌‌زیاد پیشنهاد می‌‌شود. به‌‌طور‌‌کلی می‌‌توان نتیجه گرفت که در حوضه‌های وسیع با داده‌‌های محدود، استفاده از مدل‌‌های تلفیقی کارشناسی-قاعده‌‌محور نسبت‌به مدل‌‌های داده‌‌کاوی داده‌‌محور (لزوم شواهد میدانی نقطه‌‌ای یا پهنه‌‌ای) ارجحیت بالاتری دارند. در تحقیق حاضر، روش فازی با تبدیل نظرات کارشناسی در مقیاس‌‌های 0 تا 1 در ارائه‌ بهترِ نظرات و هم‌‌سو‌‌سازی با واقعیت طبیعی منطقه نقش موثری داشت.