تحلیل نقش بارش بر تامین نیاز آبی، میزان عملکرد و تنش رطوبتی گندم و عدس دیم در دشت زنجان

غلات اساسی ترین و حبوبات اصلی ترین محصول موجود در سبد غذایی جهانیان است. عدس در بین حبوبات، علاوه بر دارا بودن مقدار زیاد پروتئین با‌کیفیت و باارزش، مناسب و مکمل برای پروتئین غلات در الگوی تغذیه‌ای، تثبیت کننده‌ نیتروژن هوا در خاک نیز است، که این خاصیت عدس، باعث شده است در تناوب با غلات کشت شود. بدین‌ترتیب کشت متناوب گندم دیم با عدس دیم، عامل مهمی در ثبات تولید در دیمزارهای کشورهای درحال توسعه است؛ لذا در این مطالعه به‌دلیل اهمیت گندم و عدس، به‌عنوان دو محصول عمده در تناوب زراعی اراضی دیم دشت زنجان، به بررسی ارتباط بین عملکرد با تبخیر- تعرق، بارش و ضریب تنش آبی پرداخته شده است. نتایج مطالعه نشان داد، میانگین مقدار تبخیر- تعرق واقعی گندم و عدس برای دشت زنجان در دوره‌ مورد مطالعه، به ترتیب برابر 398 و 262 میلی‌متر بود. دو محصول دیم غالب تناوب زراعی دشت زنجان در یازده سال مورد مطالعه همواره با تنش آبی مواجه و طی همه‌ سال‌ها گیاه گندم حدوداً 25 تا50 درصد دوره و گیاه عدس 20 تا 45 درصد دوره‌ رشد، دارای ضریب تنش آبی کمتر از یک بوده است. بر اساس نتایج حاصل از برازش‌ها، بیشترین ضریب تبیین به ترتیب بین تبخیر و تعرق- عملکرد، بارش- عملکرد و ضریب تنش آبی- عملکرد با مقادیر 0.7، 0.52 و 0.15 است. در مورد عدس این روند متفاوت و همبستگی بین عملکرد- میزان تنش آبی بیشتر از همبستگی بین بارش- عملکرد و تبخیر و تعرق- عملکرد می باشد. بررسی ها نشان داد که در دوره‌ رشد این دو محصول، تنش آبی و عدم تامین نیاز آبی گیاه باعث افت شدید عملکرد می شود؛ بنابراین برای رسیدن به تولید بالا، استفاده از روش های جدید خاک‌ورزی، کشاورزی حفاظتی و انجام آبیاری تکمیلی، همچنین استفاده از روش کشت انتظاری برای عدس قابل توصیه است.