واکاوی نظام مدیریت آب در ساختار شهری اصفهان دوره‌ی صفوی

با انتقال پایتخت صفویان از قزوین به اصفهان و افزایش چشمگیر جمعیت شهر، طراحان شهری صفوی ناگزیر به ایجاد محلات و ساختارهای جدیدی شدند تا از یک‌سو، نیازهای سکونتی جمعیت رو به رشد شهر را تامین کنند و از سوی دیگر، زمینه‌های شکل‌گیری پایتختی درخور برای شاه‌عباس اول فراهم شود. شکل‌گیری این ساختار عظیم بدون توجه به مدیریت آب شهری ممکن نبود. در این نوشتار تلاش شده است تا در یک بررسی تاریخی-تحلیلی به مطالعه‌ی ابعاد مختلف نظام مدیریت آب اصفهان پس از انتخاب ‌شدن به‌عنوان پایتخت صفوی پرداخته شود. در واقع، این پرسش مطرح می‌شود که با گسترش شهر اصفهان پس از پایتخت‌ شدن، چه راهکارهایی برای مدیریت آب در گستره‌ی شهری جدید در نظر گرفته شد؟ بر این اساس مشخص شد که نظام مدیریت آب در این دوره علاوه بر نظارت بر رودخانه‌ی زاینده‌رود و مادی‌ها و چگونگی مدیریت زمانی و مکانی آنها، بر شکل‌گیری بافت جدید شهری (شامل محلات جدیدی چون جلفا و عباس‌آباد، مجموعه‌ی دولت‌خانه، گردشگاه چهارباغ و مجموعه‌ی نقش‌جهان) نیز مهم‌ترین تاثیر را داشته است. در واقع، موقعیت مکانی این ساختارها از یک‌سو کاملاً متاثر از میزان دسترسی به آب بوده و از سوی دیگر، حفاظت از بافت جدید در مقابل سیلاب‌های رودخانه مدّ نظر بوده است. آب موردنیاز مجموعه شهری اصفهان از دو منبع آب‌های زیرزمینی (برای مصارف آشامیدنی) و انشعابات مادی‌ها (برای تامین آب باغ‌ها و ساختارهای عمومی) تامین می‌شده است، که در مورد دوم، تقسیم آب بر اساس سند موسوم به طومار شیخ‌بهایی صورت گرفته است. چگونگی نظارت حکومتی در دوره‌های مختلف نیز بر روند ضعف و قدرت ساختار مدیریتی آب و به طور کلی ساختار سیاسی حکومت موثر بوده است. این پژوهش از نوع پژوهش‌های تاریخی است، که با دیدی تحلیلی به واکاوی راهکارهای طراحان و تصمیم‌گیران دوره‌ی صفوی در نظام مدیریت آب پایتخت می‌پردازد. روش داده‌اندوزی نیز بررسی میدانی به همراه مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای است.