بررسی اثر تنش آبی، سطوح مختلف کود نیتروژن و تراکم بوته بر عملکرد دانه و بهره وری آب ارزن (panicum miliaceum l.) (مطالعه‌ موردی در کاشمر)

با توجه به وضعیت اقلیمی خشک و نیمه خشک حاکم بر کشور و لزوم مدیریت صحیح در مصرف منابع آبی، کم آبیاری می-تواند راهکاری مناسب برای صرفه جویی در مصرف آب و رسیدن به عملکرد اقتصادی قابل قبول باشد. بدین منظور پژوهشی با چهار تیمار آبیاری، سه تیمار کودی و دو تیمار تراکم بوته به صورت کرت های دو بار خرد شده و در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی 1398 در محل مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی شهرستان کاشمر به اجرا درآمد. تیمارهای آبیاری شامل آبیاری مطلوب با تامین 100 درصد نیاز آب آبیاری (i100) و کم آبیاری با تامین 80 (i80)، 60 (i60) و 40 درصد نیاز آب آبیاری (i40)؛ تیمارهای کودی شامل سه سطح کودی صفر (n0)، 50 (n50) و 100 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار (n100) و تیمارهای تراکم شامل تراکم 10 (d10) و 20 بوته در هرمترمربع (d20) بودند. نتایج نشان داد که اعمال کم‌آبیاری باعث کاهش معنی دار ارتفاع بوته، وزن هزاردانه، عملکرد دانه و بهره وری آب در سطح احتمال 5 درصد شد. عملکرد دانه در تیمار آبیاری کامل در مقایسه با تیمارهای کم آبیاری i80، i60 و i40 به ترتیب 17، 31.6 و 47.8 درصد افزایش نشان داد. در تمام تیمارهای آبیاری مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار باعث افزایش معنی دار عملکرد دانه نسبت به وضعیت عدم استفاده از کود نیتروژن در این تیمارها شد. بیشترین عملکرد دانه در تیمار i100n100d10 و به اندازه 2259 کیلوگرم در هکتار بود. در تیمارهای کم آبیاری i80n100 و i40n100 افزایش تراکم بوته از 10 به 20 بوته در هر مترمربع به ترتیب باعث کاهش 5.6 و 6.3 درصدی عملکرد دانه شد. بیشترین بهره وری آب برای تیمار i100 و به مقدار 0.8 کیلوگرم بر مترمکعب و کم ترین مقدار آن برای تیمار i40 و به مقدار 0.56 کیلوگرم بر مترمکعب مشاهده شد. استفاده از 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار باعث افزایش معنی دار بهره وری آب نسبت به وضعیت عدم استفاده از کود در تمام تیمارهای آبیاری شد که مقدار این افزایش در تیمار i100 و تیمارهای کم آبیاری i80، i60 و i40 به ترتیب 16.2، 5.8، 6.2 و 8.4 درصد بود. بر اساس یافته های به-دست آمده در این پژوهش می توان گفت برای رسیدن به حداکثر عملکرد اقتصادی، تامین 100 درصد نیاز آب آبیاری، استفاده از 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و تراکم 10 بوته در هر مترمربع برای گیاه ارزن دانه ای رقم پروسو برای منطقه کاشمر قابل توصیه است.