شیئیت معدوم در دیدگاه معتزله و تحلیلی از نقدهای وارده بر آن

معتزله نظریۀ شیءبودن معدوم یا ثابتات ازلی را برای اثبات علم ازلی خداوند به موجودات ممکن قبل از ایجاد مطرح کرده‌اند. نقدهایی از سوی اشاعره و فلاسفه اسلامی بر این نظر وارد شده است. منجرشدن به قدم عالم، نفی تناقض و ناکارآمد بودن آن در اثبات علم ازلی خداوند به موجودات از نقدهای اشاعره و فلاسفه اسلامی است. با توجه به معناشناسی شیئیت و معدوم در دیدگاه معتزله نقد قدم عالم و نفی تناقض وارد نیست. کارآمدی این دیدگاه در اثبات هدف خود هم براساس مبانی و لوازم آن رفع‌شدنی است. شیئیت در این نظریه به معنای ثابتی است که می‌توان از آن خبر داد. معدوم در این نظریه چیزی است که در خارج و عین وجود ندارد؛ بنابراین، شیئیت معدوم ثبات چیزهایی است که در خارج و عین وجود ندارند؛ ولی در علم ازلی خداوند موجودند و این به معنای قدم و ازلیت موجودات عینی نیست. همین‌طور آنچه از بیانات معتزله برمی‌آید این است که ثبات اعم از وجود خارجی است و در تناقض با نفی وجود خارجی نیست. همچنین، لازمه این نظریه مغایرت وجود و ماهیت، وجود ذهنی و تعلق جعل به وجود است که فلاسفه اسلامی تایید کرده‌اند؛ بنابراین، اصل این نظر ازنظر عقلی پذیرفتنی است. کارآمدی آن ازنظر ملاصدرا مبتنی بر اصالت وجود و وحدت تشکیکی آن خواهد بود. این مقاله، ضمن تفکیک اصل نظریه و مسئله کارایی آن، با روشی توصیفی‌تحلیلی به بررسی آن و نقدهای وارده بر آن می‌پردازد.

the objectivity of nonexistent in the view of mu’tazila and an analysis of received criticisms on it

mu'tazila put forward the theory of the objectivity of nonexistent to prove god's eternal knowledge of possible beings before creation. the criticisms of ash'arites and islamic philosophers are the eternity of the world, denying the contradiction and its ineffectiveness in proving god's eternal knowledge of creatures. according to the semantics of objectivity and non-existent, there is no criticism in mu'tazila's point of view of the denying of contradiction and the eternity of the world. in this theory, objectivity means a constant that can be reported. the non-existent in this theory is something that does not exist on the outside. therefore, objectivity of non-existent is the stability of things that do not exist outside, but exist in god's eternal knowledge, and this does not mean the eternality of objective beings. similarly, stability is external existence and is not in contradiction with the negation of external existence. therefore, the principleof this opinion is rationally acceptable. on the other hand, the requirement of this theory is the contradiction betweenexistence and essence, mental existence and the belonging of counterfeit to the existence. this study examines this theory and its criticisms using a descriptive-analytical method.