مولفه‌های اساسی مسئلۀ وحدت وجود در هستی ‌شناسی و وحدت شهود در معرفت‌ شناسی از منظر خواجه عبدالله انصاری و غیاث‌الدین منصور دشتکی

هدف از مقاله حاضر، جستجو دربارۀ مسئلۀ وحدت در وجود و شهود در روش سلوکی خواجه عبدالله انصاری و در آثار فلسفی - عرفانی غیاث‌الدین دشتکی و مقایسه این دو دیدگاه است. این موضوع به‌صراحت در آثار خواجه در دسترس نیست و از فحوای کلام او در بیان بعضی مقامات عرفانی به دست می‌آید؛ ولی در کلام دشتکی با تاویل‌های عرفانی مطرح شده است. خواجه عبدالله وحدت وجود را در مقام احدیت و وحدت شهود را در مقام شریعت، طریقت و حقیقت، مقامات فنا، فقر، تجرید، توحید و تشبیه در عین تنزیه، در قالب مثال طرح و توصیف کرده است؛ اما دشتکی نگاهی فرانگر به این موضوعات داشته و به‌صراحت آنها را تبیین کرده است. او وحدت وجود را به وحدت شهود تاویل کرده و وحدت شهود را در مقام و حدت با حق دانسته است؛ به نحوی که وجودات کثیر را نیز به رسمیت می‌شناسد و آنها را ظل وجود حقیقی می‌داند؛ البته دشتکی بین وحدت وجود و وحدت شهود نتوانست به‌خوبی تمایز قائل شود. این دو نگاه ازنظر چشم‌انداز متفاوت‌اند؛ اما از حیث مفاهیم بنیادی تفاوت چندانی ندارند. تحقیق حاضر، کیفی و با هدف بنیادی و از حیث روش، توصیفی ‌تحلیلی است.

basic elements of the unity of existence in ontology and the unity of intuitions in epistemology areas from the views of khajeh abdollah ansari and ghiasuddin mansour dashtaki

the present study aims at comparing the unity of existence and the unity of intuitions in khajeh abdollahansari’s codes of conduct and ghiasuddin mansour dashtaki’s philosophical and mystical works. the studyis a qualitative basic research using the descriptive-analytical method. khajeh’s views regarding these issuesare not attainable directly from his works and can only be deduced from his words about mystical positions,but dashtaki’s views have been expressed through deep mystical comments. khajeh abdollah describes theunity of existence in the position of oneness and the unity of intuitions in the position of mortality, poverty,loneliness, monotheism and similitude in the form of examples. dashtaki, however, has a comprehensive viewof these issues and has clearly explained them. he has interpreted the unity of existence as the unity ofintuitions and considered the unity of intuitions as unity with truth in such a way that he also recognized manyexistences and considers them as the shadow of true existence (i.e. god). of course, dashtaki could notdifferentiate well between the unity of existence and the unity of intuition. these two views are different interms of perspective, but they do not differ much in terms of fundamental concepts.