مفهوم خرد مینوی در حکمت ایران باستان (با نظر به دادستان مینوی خرد)

مفهوم «خرد» در متون پهلوی دارای مراتب و درجات مختلفی است؛ چنانکه گاه سخن از خردی به میان می‌آید که اکتسابی است و نسبت به مرتبۀ فردی تعالی ندارد و گاه خردِ فطری و ذاتی در نظر است که حقایق را شهوداً می‌بیند و گاهی هم به بالاترین درجۀ خرد، خردِ مینوی متعلّق به اورمزد اشاره می‌شود. متن پهلویِ دادستان مینوی خرد که زبان و بیانی حکمی و عرفانی دارد، به‌ویژه بر «آسْن خرد» (خرد فطری، ذاتی، مطبوع) و «مینوی آسْن خرد» یا به‌طور خلاصه «مینوی خرد» تاکید می‌ورزد و خویشکاری‌های این مینو را در نسبت با اورمزد و جهان مِنوگ و گِتیگ برمی‌شمارد. این نوشتار با اتّخاذ نظرگاه حکمت و عرفان اسلامی و با رجوع به متن فارسی میانه مینوی خرد، تاملاتی چند راجع به مفهوم خرد مینوی و چیستی و کیستی مینوی خرد طرح می‌کند و مطابقت آن را با سْپَنْتَه‌ مَینیوی گاهانی نشان می‌دهد.

the concept of divine intellect in ancient iranian metaphysics (with reference to dādistān-ī mēnōg-ī xrad)

the concept of the intellect (xrad) in middle persian literature is portrayed at various existential levels.sometimes it is seen as an acquirable intelligence, which does not transcend the individual state; sometimes it isdescribed as an essential and primal intellect that intuitively perceives the truths, and sometimes the highest levelof the intellect is in view, i.e. ohrmazd’s omniscient intellect. dādistān-ī mēnōg-ī xrad (the tribunal of the divinearchetype of the intellect), a work with a primarily metaphysical tone, emphasizes the āsn-xrad, or the inner primalintellect, and its divine archetype (mēnōg ī āsn-xrad, abridged as mēnōg ī xrad) in particular, and discusses the roleof this archetypal intellect in relation to ohrmazd, as well as to the spiritual and corporeal worlds. in the presentstudy, we examine the concept of divine intelligence from an islamic metaphysical perspective, explore the text to identify the divine archetype of the intellect, and establish a correlation between the concepts of mēnōg-ī-xrad and spǝnta-mainyu of the gathas.