بررسی و نقد فطرت‌شناسی پویشی و ارتباط آن با دین، با تاکید بر آرای آیت‌الله جوادی آملی

الهیات پویشی به‌عنوان تفکر دینی و فلسفیِ متاثر از علوم طبیعی، برداشتی طبیعت‌گرایانه از «فطرت» دارد. مطابق این دیدگاه، سرشت انسان در بستر تکامل، رشد و نمو می‌یابد و براساس موقعیت هر شخص در جامعه خویش، شکلی متفاوت به خود می‌گیرد؛ بنابراین، سخن از فطرت ثابت در همه افراد بشر، امری بیهوده خواهد بود. همچنین، دین واکنش طبیعت انسان به جستجوی خدا است و بر این اساس، دین نیز همگام با فطرت و سرشت انسان در حال تغییر و تحول و تکامل است. این پژوهش، با روش توصیفی‌‌تحلیلی و انتقادی، براساس دیدگاه فلسفی و دینی آیت‌الله جوادی آملی، نشان می‌دهد نخست، فطرت انسانی برخلاف دیدگاه اندیشمندان پویشی، امری مجرد و ثابت است و دوم، ادعای تغییرپذیری و تکامل دین به علت تغییر و تحول در فطرت، دارای اشکال‌های اساسی است و دلایل گوناگونی چون ثبات فطرت و نیز وجود اصول کلی و تغییر‌ناپذیر در دین، خلاف آن ادعا را ثابت می‌کند.

an examination and critique of process knowledge of innate inclinations and religion with an emphasis on ayatollah javadi amoli’s views

as religious and philosophical thought is informed by natural sciences, process theology considers ‘spirit’ and its features to be derived from nature, and, therefore, has a naturalistic interpretation of innate inclinations (fiṭrat) as a fundamental concept in the knowledge of human beings. according to this view, human nature develops against the background of evolution and takes different forms depending on the position of each individual in society. therefore, it would be absurd to talk about fixed innate inclinations in all human beings. process theologians see religion as human nature’s response to the quest for god. thus, based on the axiom that human essence is evolving and dynamic, they see religion as evolving in step with man’s innate inclinations and nature. in the present study, we examine the thought of process theology about knowledge of innate inclinations and its relation with religion, and, with an emphasis on the thoughts of ayatollah javadi amoli, assess and critique the theology’s viewpoint.