گونه‌شناسی دین‌ورزی از دیدگاه سیدحیدر آملی و عبدالکریم سروش

گونه‌شناسی دین‌ورزی یکی از مباحثی است که الهی‌دانان به آن توجه داشته‌اند. سید‌حیدر آملی و عبدالکریم سروش ازجمله اندیشمندانی هستند که به این امر همت گماشته‌اند. هدف ما در این مقاله، مقایسه و تطبیق دیدگاه‌های ایشان دربارۀ این موضوع است. سید‌حیدر برای دین‌ورزی، مراتب سه‌گانۀ «شریعت»، «طریقت» و «حقیقت» را بر می‌شمرد. سروش نیز نوعی گونه‌شناسی دین‌ورزی را عرضه می‌کند که با تقسیمات یادشده، تمایزها و تداخل‌هایی دارد. این سه‌گونه دین‌ورزی عبارت‌اند از: «مصلحت‌‌اندیش»، «معرفت‌اندیش» و «تجربت‌‌اندیش». سیدحیدر و سروش با آنکه در بسیاری از خصوصیات دینی، فکری و فرهنگی خط‌مشی واحدی دارند، فضای‌ فکری و زمانۀ‌ آنان باعث شده است تا مبانی و رویکردشان متفاوت شود. سید‌حیدر به‌مقتضای رویکرد سنتی و عرفانی به گونه‌شناسی دین‌ورزی می‌پردازد؛ در حالی ‌‌که سروش رویکرد اجتماعی مبتنی بر دنیای مدرن را محور قرار می‌دهد. مهم‌ترین نتیجه‌ای که این دو رویکرد را از هم متمایز می‌کند، توجه سروش به شناخت‌شناسی به‌عنوان یکی از مولفه‌های تفکر مدرن، و التفات سید‌حیدر به وجودشناسی سنتی است. روش تحقیق در این مقاله، از این نظر که به موضوعی اندیشه‌ای و معرفتی می‌پردازد و به روش استدلال و تحلیل عقلانی مبادرت می‌ورزد، بنیادین و نظری است و از‌ این ‌نظر که آرای دو متفکر را مقایسه می‌کند و تطبیق می‌دهد، مقایسه‌ای و تطبیقی است.

typology of religiosity from the perspective of seyyed heidar amoli and abdolkarim soroush

the typology of religiosity is one of the topics that has been considered by theologians. seyyed heidar amoli and abdolkarim soroush are among the thinkers who have made such efforts. our purpose in the present fundamental-theoretical study is to compare their viewpoints on this issue. seyyed heidar enumerates three levels of ‘sharia (the way)’, ‘tariqah (the procedure)’, and ‘haghighah (the truth)’ for religiosity. soroush also suggests a typical typology of religiosity that has distinctions and interferences with the mentioned divisions. the three types of religiosity are: ‘thoughtful to expediency’, ‘thoughtful to knowledge’, and ‘thoughtful to experience’. although seyyed heidar and soroush have a common policy in many religious, intellectual, and cultural characteristics, their intellectual atmosphere and time have caused their principles and approach to become different. seyyed heidar deals with the typology of religiosity in accordance with the traditional and mystical approach while soroush focuses on a social approach based on the modern world. the most important result, which distinguishes these two approaches, is soroush’s attention to epistemology as one of the components of modern thought, and seyyed heidar’s attention to traditional ontology.