مفهوم تاویل از دیدگاه ناصرخسرو و علامه طباطبایی در دو کتاب وجه دین و تفسیر المیزان

افراط در تاویل‌گرایی، یکی از ویژگی‌های مهم اسماعیلیه است که موجب تمایز آنان از سایر مذاهب اسلامی می‌شود. با توجه به آثار حکیم ناصرخسرو قبادیانی، یکی از کلیدی‌ترین مولفه‌های ذهنی و اعتقادی این حکیم و سخنور بزرگ ادب فارسی، مقولۀ تاویل است. او به‌عنوان «حجت» در مذهب اسماعیلی، در آثار منظوم و منثور خود بارها مسئلۀ تاویل را به کار برده است؛ چنانکه کتاب وجه دین او آکنده از تاویلات است؛ به گونه‌ای که در این کتاب بسیاری از احکام دین و شریعت را نیز تاویل کرده و قائل شده است شریعت بدون تاویل هیچ ارزشی ندارد و همچون جسد بدون روح است. همچنین، علامه طباطبایی، فیلسوف و مفسّر معاصر، در باب تاویل برای الفاظ قرآن، معانی باطنی قائل است. هر دو آنان معتقدند کل قرآن تاویل دارد؛ اما بیشتر تاویل‌های ناصرخسرو در باب شریعت است و بسیاری از آنها از نوع تاویل مذموم؛ امّا تاویل‌های علامه طباطبایی براساس معارف قرآنی و اهل بیت است و از نوع تاویل محمود. علامه طباطبایی با وجود اعتقاد به تاویل همۀ آیات، برخلاف ناصرخسرو به تاویل آیات‌الاحکام نپرداخته است و تاویل‌های ناصرخسرو با نظر او سنخیت و مطابقت ندارند. در این مقاله، ابتدا تاویل ازنظر ناصرخسرو در کتاب وجه دین و علامه طباطبایی در تفسیر المیزان به روش توصیفی – مقایسه‌ای، بررسی و سپس تشابه و تفاوت نظر آنان تبیین و تحلیل شده است.

The Concept of Tawil (Interpretation) from the Perspective of Nasser Khosrow and Allameh Tabatabai in the Two Books of Vajhe Din and AlMizan fi Tafsir alQuran

Extended Abstract The present study compares the concept of interpretation and interpretivism from the point of view of Hakim Naser Khosrow Ghobadiani (391484 AH) and Allameh Tabatabai (12811381 AH) in the two books of Vajhe Din and AlMizan fi Tafsir alQuran using a descriptiveanalytical method. Naser Khosrow, as an Ismaili authority and theologian, is influenced by the Ismailis in his thoughts and ideas and has translated and explained the teachings of the Holy Qur'an, Sunnah, and other thoughts in the form of Ismaili views. He considers the Holy Qur'an to have an appearance and depth and believes that one who does not know the interpretation of the Holy Qur'an and the Shari'a will go astray. Naser Khosrow considers interpretation not only in similar verses but in all verses of the Holy Qur'an and even interprets the verses of the rulings, which are about the Shari'a and the divine rules and limits, contrary to the appearance of the verses. He has exaggerated in his interpretation and has unjustly used the incorrect interpretation in the verses of AlAhkam in the book Vajhe Din. He presents the depth as more honorable than the appearance and considers the book and the Shari'a worthless without interpretation. Explaining the importance of interpretation and the search for hidden meanings in his works, Naser Khosrow considers human grace and honor over other beings in knowing the ‘meaning covered by the appearance of things’ which is the same as interpretation. On the other hand, Allameh Tabatabai, who is a Shiite commentator of the Twelve Imams (AS), considers the interpretation to be correct based on the Holy Qur'an and Sunnah and believes that a correct interpretation does not contradict the appearance of the verses.  His interpretations are consistent with the meanings of the Holy Qur'an. He has never interpreted a verse contrary to its appearance. He argues for religious appearances and considers the method of correct interpretation to be the interpretation from the Holy Qur'an to the Holy Qur'an, which is the method of the Imams (AS). Allamah in AlMizan also considers interpretation in the whole of the Holy Qur'an. Despite this belief, he did not interpret the verses of AlAhkam (which are about 500 verses) at all in AlMizan and considers the place of discussion in the book of jurisprudence and not interpretation. According to Allameh, the interpretation is praiseworthy and permissible without any problems. He does not like and does not use the interpretation that is contrary to the appearance of the verses. But Naser Khosrow's Vajhe Din is full of misinterpretations and oppositions to the appearance because he sacrifices the appearance to the inside and considers only the inside. His interpretations are outside the rules of a correct interpretation since they are contrary to the appearance, which is not following Allameh's opinion.