بررسی تطبیقی برسُم در آثار دینی زرتشتی و نگاره های باستانی ایران

نمادها و عناصر دینی بخش جدایی ناپذیر و مقدس دین هستند که گاه نقش مرکزی در مراسم دینی دارند و ضمن اینکه نمادی از ایزد پرستش‌شده‌اند، حلقۀ پیوند نمادهای دیگر نیز هستند. برسُم در زمرۀ نمادها و عناصر دینی مقدسی است که در متون دینی و تاریخی و در نگاره های باستانی، حضوری پررنگ دارد و این موضوع به ما کمک می‌کند با بررسی تطبیقی متون و نگاره ها، به این مسئله بپردازیم که برسُم چه تطور و تحولی را در تاریخ ایران باستان سپری کرد. براساس متون زرتشتی، برسُم، دسته یا شاخه ای از گیاه یا درخت مقدس هوم یا انار بود که با اندازه و شمار مشخص، دینمرد زرتشتی در مراسم دینی و به قصد نیایش آفریدگار و ایزدانی که هستی انسانی و جانوری را ممکن ‌ساختند، به کار می‌برد. گیاه برسُم نمایندۀ حضور عنصر اهورایی گیاهان و ایزد امُرتات در مراسم دینی و ابزاری برای برپایی جشن آفرینش گیاه بود. نگاره های باستانی نیز گواهی متون زرتشتی دربارۀ کاربرد برسم در مراسم دینی را تایید می‌کنند. اشیاء و نگاره های باستانی، از مفرغ‌های لرستان تا سنگ‌نگاره های دوران ساسانی، که بیشتر به مکان‌های دینی تعلق دارند، بر اهمیت دینی این عنصر مقدس در آیین‌های ایرانی تاکید دارند. گویا این شاخۀ مقدس، در تحول و تطور خود از مفرغ‌های لرستان تا سنگ نگاره های ساسانی، از باورهای زرتشتی تاثیر گرفته است و در آخرین مراحل تحول خود، متاثر از سیاست‌های دینی و ایدئولوژی پادشاهی ساسانی، به نماد قدرت سیاسی و دینی/ روحانی شاهان تبدیل شد. این نوشتار با رویکردی توصیفی‌تحلیلی و بر مبنای مطالعۀ تطبیقی متون دینی تاریخی و بررسی نگاره ها و آثار باستانی به‌جامانده از ایران باستان نگاشته شده است.